-
Notifications
You must be signed in to change notification settings - Fork 2
/
Copy pathYaşam Becerileri.html
executable file
·3027 lines (3026 loc) · 436 KB
/
Yaşam Becerileri.html
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
890
891
892
893
894
895
896
897
898
899
900
901
902
903
904
905
906
907
908
909
910
911
912
913
914
915
916
917
918
919
920
921
922
923
924
925
926
927
928
929
930
931
932
933
934
935
936
937
938
939
940
941
942
943
944
945
946
947
948
949
950
951
952
953
954
955
956
957
958
959
960
961
962
963
964
965
966
967
968
969
970
971
972
973
974
975
976
977
978
979
980
981
982
983
984
985
986
987
988
989
990
991
992
993
994
995
996
997
998
999
1000
<!DOCTYPE HTML PUBLIC "-//W3C//DTD HTML 4.0 Transitional//EN"
"http://www.w3.org/TR/1998/REC-html40-19980424/loose.dtd">
<html>
<head><meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=UTF-8"><meta name="generator" content="ABBYY FineReader PDF 15">
<style type="text/css">
table.main {}
tr.row {}
td.cell {}
div.block {}
div.paragraph {}
.font0 { font:8pt Arial, sans-serif; }
.font1 { font:16pt Arial, sans-serif; }
.font2 { font:7pt Calibri, sans-serif; }
.font3 { font:7pt Lucida Sans Unicode, sans-serif; }
.font4 { font:7pt Segoe UI, sans-serif; }
.font5 { font:8pt Segoe UI, sans-serif; }
.font6 { font:8pt Tahoma, sans-serif; }
.font7 { font:9pt Tahoma, sans-serif; }
.font8 { font:9pt Times New Roman, serif; }
.font9 { font:13pt Times New Roman, serif; }
</style>
</head>
<body><a name="caption1"></a>
<h1><a name="bookmark0"></a><span class="font1" style="font-weight:bold;"><a name="bookmark1"></a>YAŞAM BECERİLERİ</span></h1>
<p><span class="font2">DR. ÖĞR. ÜYESİ AZİZE UMMANEL | DR. ÖĞR. ÜYESİ NİHAN KORAN | DR. ÖĞR. ÜYESİ ANIL SAYILIR | DR. ÖĞR. ÜYESİ</span></p>
<p><span class="font2">AYŞE BENGİSOY</span></p>
<p><span class="font3" style="font-weight:bold;">İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ </span><span class="font3">AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ</span></p><img src="Yaşam Becerileri_files/Ya5fam Becerileri-1.jpg" alt="" style="width:61pt;height:26pt;">
<h2><a name="bookmark2"></a><span class="font9"><a name="bookmark3"></a>İçindekiler</span></h2>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">1. Yaşam Becerilerinin Tanımı Ve Önemi</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">1.1 . Yaşam Becerilerinin Tanımı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">1.2 Yaşam Becerilerinin Önemi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">1.3 Yaşam Becerilerinin Bileşenleri</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">2. Yaşam Becerilerinin Kuramsal Temelleri - 1</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">2.1. Çocuk Ve Ergen Gelişim Kuramı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">2.2. Bilişsel Problem Çözme</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">3. Yaşam Becerilerinin Kuramsal Temelleri - 2</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">1.1. Sosyal Öğrenme Kuramı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">1.2. Sosyal Etki Teorisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">1.3. Duygusal Gelişim</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">4. Yaşam Becerilerinin Kuramsal Temelleri - 3</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">4.1. Problem Davranış Teorisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">4.2. Psikolojik Sağlamlık (dayanıklılık) Teorisi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">5. Yaşam Becerileri Eğitimi</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">5.1. Yaşam Becerileri Eğitiminin Tanımı Ve Kapsamı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">5.2. Yaşam Becerileri Eğitim Programlarının Yapısı Ve Türleri Bölüm Özeti</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">6. Yaşam Becerilerinin Gelişimi - 1</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">6.1. Karar Verme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">6.2. Problem Çözme</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">7. Yaşam Becerilerinin Gelişimi - 2</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">7.1. Yaratıcı Düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">7.2. Eleştirel Düşünme</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">8. Yaşam Becerilerinin Gelişimi - 3</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">8.1. Etkili İletişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">8.2. Kişiler Arası İlişkiler</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">9. Yaşam Becerilerinin Gelişimi - 4</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">9.1. Empati</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">9.2. Öz Farkındalık</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">10. Yaşam Becerilerinin Gelişimi - 5</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">1.1. Duygularla Baş Etme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">10.2. Stresle Baş Etme</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">11. Özel Gereksinimli Çocuklarda Yaşam Becerileri Eğitimi - 1</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">11.1. Özel Gereksinimli Birey Ve Yaşam Becerileri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font0">11.2. Özel Gereksinimli Bireylerde Yaşam Becerileri Eğitimi</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Bölüm Özeti</span></p>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">12. Özel Gereksinimli Çocuklarda Yaşam Becerileri Eğitimi - 2</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">12.1. Özel Gereksinimli Bireylere Öğretilebilecek Yaşam Becerileri Bölüm Özeti</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">13. Yaşam Becerilerinin Geliştirilmesinde Yetişkinlerin Rolü - 1</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">13.1. Yaşam Becerilerilerinin Geliştirilmesinde Ailenin Rolü</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">14. Yaşam Becerilerinin Geliştirilmesinde Yetişkinlerin Rolü - 2</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Giriş</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font0">14.1. Yaşam Becerilerilerinin Geliştirilmesinde Öğretmenin Rolü Bölüm Özeti</span></p></li></ul>
<p><span class="font0">Ünite Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h2><a name="bookmark4"></a><span class="font9"><a name="bookmark5"></a>1. YAŞAM BECERİLERİNİN TANIMI VE ÖNEMİ</span></h2></li></ul>
<h3><a name="bookmark6"></a><span class="font8"><a name="bookmark7"></a>Giriş</span></h3>
<p><span class="font6">Kendini tanıyan, güçlü ve zayıf yönlerinin farkında olan, problem çözme becerisine sahip, yaratıcı, çevresi ile olumlu ilişki kurabilen ve bu ilişkileri sürdürebilen bireylerin yetişmesi hem birey hem de toplum açısından büyük önem taşımaktadır. Fakat bireyin bu becerilere herhangi bir destek almadan kazanmasını beklemek büyük bir yanılgı olacaktır. Bunu bir örnekle açıklayalım. 15 yaşında akademik olarak çok başarılı bir genç düşünün. Bu genç; sınıfta derse katılmakta, verilen görevleri eksiksiz yerine getirmeye çaba göstermektedir. Fakat sınav esnasında paniğe kapılmakta, kaygı ve strese girmektedir. Bu nedenle sınav notları gerçek başarısını yansıtmamaktadır. Bu gence kaygı ile baş etme eğitimi verilirse sorununu ortadan kaldırmaya yönelik bir adım atılacak ve ileriki yıllarda kaygıdan dolayı yaşayabileceği başarısızlık ihtimalleri azaltılmış olacaktır. Kaygı ve stresle başa çıkabilme gibi becerilerin kazanılması için bireye bu becerilerle ilgili eğitim verilmesi ve bu becerileri deneyimlemeleri sağlanmalıdır. Bu becerilerin eğitim ortamlarında eğitimciler tarafından çocuklara kazandırılması oldukça önemli bir konu olma özelliği taşımaktadır. Zirâ, eğitim kurumlarında bilgi ile donatılan gençlerin sahip oldukları bilgiyi kullanırken bu becerilere ihtiyaçları olacaktır. Gençlere yaşam becerilerini kazandıracak olan eğitimcilerin temel yaşam becerilerini ve bileşenlerini bilmesi, bu bilgiler doğrultusunda hem yetişkin olarak kendi yaşam becerileri ile ilgili bilgi edinmelerini hem de çocuklarla çalışırken yaşam becerilerinin gelişimine katkı koyma konusunda farkındalık geliştirmelerini sağlayacaktır.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark8"></a><span class="font8"><a name="bookmark9"></a>1.1. Yaşam Becerilerinin Tanımı</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri bireyin hayatında büyük önem taşıyan beceriler olarak görülmektedir (Dünya Sağlık Örgütü, 1993). Yaşam becerilerinin tanımını yapmadan önce becerinin tanımının yapılması, yaşam becerilerinin tanımının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Beceri “</span><span class="font6" style="font-style:italic;">bireyin, yatkınlık ve öğrenime bağlı olarak bir işi başarma, bir işlemi gereğine uygun olarak, gerektiği gibi sonuçlandırma yeteneği</span><span class="font6">” olarak tanımlanmaktadır (Püsküllüoğlu, 2000). Motor beceriler, iletişim becerileri, bilişsel beceriler gibi farklı beceri türleri bulunmaktadır. Bunun yanı sıra teknik olan ve olmayan beceriler de bulunmaktadır. Teknik beceriler (hard skills) bir işi yapabilmek için gerekli olan teknik yetenek ve bilgiyi içermektedir. Genellikle bir işle ilgili olup kolay gözlenebilir becerilerdir. Teknik olmayan beceriler (soft skills) ise bireyi kendisi ile aynı bilgi ve deneyime sahip olan diğer bireylerden ayıran kişisel özelliklerdir. Genellikle kişinin sosyal gelişimi ve ilişkileri ile ilgili olup teknik becerilere oranla ölçülmesi daha karmaşık olan becerilerdir (Bailey, 2014; Cimatti, 2016; Cinque, 2016). Örneğin, yabancı bir dilde akıcı konuşabilmek teknik bir beceri iken diğer bireylerle etkili iletişim kurabilmek teknik olmayan bir beceridir. Teknik beceriler bireyin bildikleri olarak tanımlanabilirken teknik olmayan beceriler bireyin teknik becerileri nasıl kullandığı ile ilgilidir. Teknik beceriler belirli bir alan veya aktivite için kullanılırken teknik olmayan beceriler tüm alanlarda ve becerilerde kullanılabilmektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Bunun yanı sıra, teknik beceriler yapılan iş alanı ile ilgili sınırlandırılabilirken teknik olmayan beceriler bireyin kişisel ve sosyal yaşamına da etki etmektedir. Teknik beceriler zamana veya teknolojik gelişimlere bağlı olarak geçerliliğini yitirebilirken teknik olmayan becerilerde böyle bir durum söz konusu olmamaktadır (Crawford ve Pollack, 2004; Laker ve Powell, 2011).</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri teknik olmayan becerilerdir. Fakat bu becerilerin tanımı ile ilgili henüz bir fikir birliğine varılmadığı görülmektedir. Öte yandan, alan yazında yaşam becerileri için farklı adlandırmaların da kullanıldığı göze çarpmaktadır. Örneğin, bazı kurumlar ve örgütler yaşam becerileri yerine “</span><span class="font6" style="font-style:italic;">teknik olmayan beceriler, sosyal beceriler, sosyal yeterlilikler, 21. yüzyıl becerileri</span><span class="font6">” gibi isimler kullanmaktadır. Kavram birliği sağlamak açısından kitap boyunca bu isimler yerine “</span><span class="font6" style="font-style:italic;">yaşam becerileri</span><span class="font6">” tanımlaması kullanılacaktır.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri, Dünya Sağlık Örgütü (1993, 1997, 1999) tarafından bireylerin günlük yaşamda karşılaştıkları zorluklar, sorumluluklar ve olumsuzluklar karşısında uyum sağlamalarını ve olumlu davranış sergilemelerini sağlayan beceriler olarak tanımlanmaktadır. Birleşmiş Milletler Çocuk Fonu (UNICEF) (2003) ise yaşam becerilerini bireylerin sağlıklı ve üretken bir yaşama sahip olabilmesi için sahip oldukları psikososyal ve kişiler arası ilişkilerdeki beceriler olarak tanımlamaktadır. Bu tanıma göre yaşam becerileri, bireylerin yaşamlarında denge sağlayabilmek için bilgi, davranış ve becerilerinde gerçekleştirdikleri değişimleri de içermektedir. Bu tanımdan yola çıkarak yaşam becerilerini etkili iletişim kurma, bilinçli karar verme, baş etme becerilerini geliştirme ve özdenetim olarak sıralayabiliriz. Yetişkin Eğitimi İçin Avrupa Derneği (2018) yaşam becerilerini sosyal, kültürel ve çevresel bağlamda yaşama ve çalışma için gerekli olan yetenekler olarak tanımlamaktadır. Bu dernek tarafından geliştirilen tanımda beceri ifadesi yerine yetenek ifadesi kullanılmakta, yetenek ifadesinin daha az sınırlandırıcı olduğunun altı çizilmektedir. Yaşam becerileri ile ilgili farklı tanımlamalar olsa da tanımlar ortak bir şekilde yaşam becerilerini bireyin bir hedefe ulaşmak veya bir amaç doğrultunda bilgi, beceri, davranış, değerler ve uzmanlığını kullanabilmesi şeklinde ifade etmektedir (Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü [UNESCO], 2004).</span></p>
<p><span class="font6">Kurumlar veya örgütler tarafından ele alınan farklı yaşam becerileri değerlendirildiğinde bazı becerilerin ortak olduğu görülmektedir. Bu beceriler aşağıda sıralanmaktadır (Cimatti, 2016):</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">- Temel beceriler (okuryazarlık, sayıları kullanma, teknolojiyi kullanma vb.)</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Kişilerle ilgili beceriler (iletişim, kişiler arası iletişim, takım çalışması vb.)</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Bilişsel beceriler (bilgiyi toplama ve organize etme, problem çözme, planlama vb.)</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Kişisel beceriler (sorumluluk sahibi olma, esnek olma, kendine güvenme vb.)</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- İş hayatı ile ilgili beceriler (girişim becerileri, inovasyon becerileri vb.)</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri genel olarak aşağıdaki üç özelliğe sahiptir (UNESCO, 2001):</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">a) Kavramsal düşünme becerisine sahip olma ve bu düşünme becerisini somut davranışa yansıtma</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">b) Çevre ve toplum ile etkili bir ilişki içerisinde olma ve bunu sürdürebilmek için gerekli motivasyona sahip olma</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">c) Problem çözme, eleştirel düşünme ve öz güven sahibi olma gibi bazı psikolojik ön koşul davranışlara sahip olma</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri ayrı bir alan olarak değil bireysel gelişim ve yaşam boyu öğrenme sürecinde önemli olan bilgi, beceri, değerler ve tutumların kesişen bölümleri olarak görülmektedir (UNESCO, 2004). Yaşam becerileri uzun yıllar sağlık ve sosyal beceri alanlarının geliştirilmesi olarak algılanmakta iken günümüzde çevre eğitimi, barış eğitimi, gelir sağlama eğitimi gibi alanlarla da bağlantılı bir konu olarak görülmektedir. Özetle Y </span><span class="font6" style="font-style:italic;">aşam becerileri, bireylerin kendilerini koruma, geliştirme, sağlıklı olma, sosyal ilişkiler kurma gibi alanlarda yetkin olmasını sağlayan ve tüm yaşamları boyunca ihtiyaç duyacağı becerileri kapsayan becerilerdir</span><span class="font6">. Bireyler ancak yaşam becerileri aracılığı ile toplumun aktif ve üretken bir üyesi hâline gelebilmektedirler. Bu beceriler birey tarafından deneyimlendiğinde veya öğrenildiğinde kazanılabilmektedir. Bu becerilerin öğrenilebilmesi için belirli bir yaş veya gelişim evresi tayin etmek doğru bir yaklaşım olarak kabul edilmemektedir (Laureta, 2018). Çünkü yaşam becerileri doğumdan ölüme kadar aile, eğitim, çalışma, iş, eğlence, toplum gibi yaşam alanlarında yaşam boyu öğrenmeye ve yaşamla bütünleşmeye dayanmaktadır (Carvalho ve Rabechini Junior, 2015; DSÖ, 1999; Hodge, Danish ve Martin, 2013; Jacobs Foundation, 2011; Ouane, 2002).</span></p>
<h3><a name="bookmark10"></a><span class="font8"><a name="bookmark11"></a>1.2 Yaşam Becerilerinin Önemi</span></h3>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri erken çocukluk yıllarından itibaren bireylerin gelişimlerine önemli katkıda bulunmaktadır. Yaşam becerilerinin kazanılmasının temelinde bireyin kendini güçlendirmesi ve bu becerilerin öğrenilebileceği felsefesi yer almaktadır. Bu felsefeden hareketle kendini geliştirebilen ve uyum sağlama becerisine sahip olan bireyler fiziksel, sosyal, duygusal, bilişsel gelişim açısından sağlıklı olmaktadırlar. Değişen ve gelişen dünyada yaşam becerileri bireylerin değişime ve zorluklara karşı uyum sağlama becerilerinin temelini oluşturmaktadır. Bu beceriler bireylerin kendini gerçekleştirme, kendini tehlikelere karşı koruma, olumlu davranış edinme eğilimine sahip olma, sağlıklı karar verme ve sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olmaktadır (Bailey, 2014; Laureta, 2018; UNESCO, 2004). Yaşam becerileri bireylerin zor durumlarla baş etme becerisini de geliştirmektedir. Bireyin güçlü ve zayıf yönlerini fark etmesini sağlayarak kendini tanımasına katkı koymaktadır. Ayrıca, yaşam becerileri bireyin hem karar alma konusunda kendine güvenmesini hem de aldığı kararın sonuçları ile baş edebilmesini sağlamaktadır (Hodge, Danish ve Martin, 2013; Gutman ve Schoon, 2013).</span></p>
<p><span class="font6">Hayatın erken yıllarında kazanılan yaşam becerilerinin, bireylerin ilerleyen yıllardaki yaşamları üzerinde etkili olduğunu gösteren araştırmalar bulunmaktadır. Bazı boylamsal araştırmalar (Goodman, Joshi, Nasim ve Tyler, 2015; Gutman ve Schoon, 2013; Moffitt, Arseneault, Belskya ve diğerleri, 2011) çocukluk döneminde öz denetim, kendini algılama gibi teknik olmayan becerilerin yetişkinlikte iyi olma, fiziksel ve zihinsel açıdan sağlıklı olma üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Yaşam becerileri de teknik beceriler kadar önemli hatta bazı durumlarda teknik becerilerden daha önemli bir role sahiptir. Bireylerin kendileri ve çevreleriyle kurdukları ve devam ettirdikleri ilişkilerde yaşam becerileri oldukça önem taşımaktadır. Alan yazında yaşam becerileri eğitimi alan gençlerin almayan gençlere oranla kendilerine güvenme, empati ve kişiler arası ilişkiler boyutunda daha başarılı olduğu yönünde araştırma bulgularına (Srikala ve Kishore, 2010; Yadav ve Iqbal, 2009) rastlanmaktadır.</span></p>
<h3><a name="bookmark12"></a><span class="font8"><a name="bookmark13"></a>1.3 Yaşam Becerilerinin Bileşenleri</span></h3>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin bileşenleri kültürden kültüre veya gelişmiş, gelişmemiş ya da gelişmekte olan ülkeler arasında değişiklik gösterebilmektedir. Öte yandan yaşam becerileri olarak sayısız beceri listelenebilmektedir. DSÖ’ye (1993) göre aşağıda yer alan beceriler temel yaşam becerilerini oluşturmaktadır:</span></p>
<p><span class="font6">1. Karar verme: Karar verme becerisi bireyin mevcut seçenekleri değerlendirmesi ve seçenekler arasından kendi için en uygun olanını seçmesi olarak tanımlanmaktadır. Karar verme, bireyi tatmin eden bir çözüme ulaştıran problem çözme sürecidir. Genel olarak karar verme tüm bireylerin yaşamında yer alan zihinsel bir süreçtir. Karar verme süreci altı aşamadan oluşmaktadır (Saunders ve Jones, 1990; Whyte, 1991):</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Aşama: Karar verilmesi gereken durumu tanımlama</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Aşama: Alternatif karar seçeneklerini tanımlama</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Aşama: Alternatif karar seçeneklerini değerlendirme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Aşama: Alternatif karar seçeneklerinden birini seçme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Aşama: Seçilen kararı uygulama</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">6. Aşama : Uygulanan kararı değerlendirme</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">2. Problem çözme: Birey için rahatsızlık oluşturan ve problem olarak algılanan durumdan bireyin bir dizi zihinsel aktiviteleri kullanarak arzu ettiği duruma ulaşabilmesidir. Problem çözme sürecinin üç ana özelliği bulunmaktadır. Bunlar bilişsel, duygusal ve davranışsal özelliklerdir (Hesse, Care, Buder, Sassenberg ve Griffin, 2015; Snyder ve Snyder, 2008).</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">a) Bilişsel özellikler: Algılama, problemi tanımlama, anlamlandırma, kritik düşünme, yaratıcı düşünme, planlama, karar verme gibi özellikler bu özelliklere örnek olarak gösterilebilir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">b) Duygusal özellikler: Duygular, motivasyon, hisler bu özelliklere örnek olarak gösterilebilir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">c) Davranışsal özellikler: Karar verme sürecinin uygulanmasını kolaylaştıran özelliklerdir. Örneğin göz kontağı kurma, anlaşılır bir şekilde kendini ifade etme vb.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">3. Yaratıcı düşünme: Bireylerin hayal güçlerini fikir oluşturma, problem çözme, seçenekleri değerlendirme, kendilerinin ve başkalarının düşüncelerini değerlendirme süreçlerinde kullanması olarak tanımlanmaktadır (Kampylis ve Berki 2014). Yaratıcılık, yaratıcı düşünmeyi de kapsayan daha genel bir kavramdır. Yaratıcı düşünme yaratıcılığın zihinsel boyutunu kapsamaktadır. Yaratıcı düşünme; akıcılık (yeni fikirler üretme), esneklik (bakış açısını kolayca değiştirme), özgünlük (yeni bir şey tasarlama) ve detaylandırma (diğer fikirleri geliştirme) bileşenlerinden oluşmaktadır. Yaratıcı düşünme eleştirel düşünmeye oranla daha az yapılandırılmış ve daha az tahmin edilebilirdir (Cropley, 2001; Ward, 2004).</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Eleştirel düşünme: Bilgiyi nesnel bir şekilde analiz edebilme becerisidir. Eleştirel düşünme; bilginin nereden geldiğini, kimin söylediğini veya yazdığını, motivasyonunun ne olduğunu ve hangi dünya görüşünü temsil ettiğini araştırarak gerçekleşen bir bilgi sorgulama eylemidir. Eleştirel düşünme altı temel beceriyi gerektirmektedir. Bu beceriler yorumlama, analiz etme, değerlendirme, çıkarımda bulunma, tanımlama ve kendini düzenlemedir (Facione, 2011; McPeck, 2016).</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">a) Yorumlama: Bireyin birçok deneyim, durum, bilgi, olay, inanç arasından kendi için önemli olanı kavrayabilmesi ve ifade edebilmesi olarak tanımlanmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">b) Analiz etme: İnançlar, yargılar, deneyimler, bilgiler ve görüşler arasındaki ilişkiyi belirleyebilmektir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">c) Değerlendirme: Bireyin algıları, deneyimleri, inançları, görüşleri ışığında var olan durumu değerlendirebilmesidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">d) Çıkarımda bulunma: Bireyin uygulanabilir ve mantıklı sonuçlara ulaşabilmek için varsayımlarda bulunabilmesidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">e) Tanımlama: Bireyin tutarlı bir şekilde akıl yürüterek var olan durumu kendi ve diğerleri açısından tanımlayabilmesidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">f) Kendini düzenleme: Bireyin bilişsel aktivitelerini, bu aktivitelerde kullandığı unsurları, sonuçları göz önünde bulundurarak kendi düşünme sürecini yeniden düzenlemesidir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">5. Etkili İletişim: Bireyin kendini sözel veya sözel olmayan yollarla içinde bulunduğu duruma uygun olarak ifade etmesi olarak tanımlanmaktadır. Birey karşısındaki kişi ile sözlü, sözsüz veya yazılı olarak iletişim kurabilmektedir (Rogers, 1975). Etkili iletişim becerilerinde kişinin kendini ifade edebilmesi kadar aktif dinleme becerilerine de sahip olması önem taşımaktadır. İletişim engellerinden arınmış bir iletişim, bireyin kendini doğru ve anlaşılır bir şekilde ifade etmesine yardımcı olurken çevresindeki kişileri anlamasına ve onlarla sağlıklı ilişkiler geliştirmesine de katkı sağlayacaktır (Booth, 2009; Robertson, 2005). Yaşam becerileri açısından etkili iletişim, bireyin istek ve düşüncelerinin yanı sıra çevresindeki kişilere endişe ve korkularını da ifade edebilmesini içermektedir (Folkman ve Moskowitz, 2000; Hodge, Danish ve Martin, 2013).</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">6. Kişiler arası ilişkiler: İki veya daha fazla kişinin ilişki kurmasını içermektedir. Bu ilişkiler kısa veya uzun süreli olabilmektedir. Bireyin partneri, ailesi veya arkadaşları ile kurduğu ilişkiler bu kapsamda ele alınmaktadır. Kişiler arası ilişkilerin olumlu olması bireyin genel yaşamı üzerinde de olumlu bir etki doğurmaktadır. Bireyin kişiler arası ilişkilerinin olumlu olması onun sosyal becerileri, ilişki kurduğu kişinin özellikleri ve ortam özellikleri ile yakından ilişkilidir. Kişiler arası ilişkiler, özel olan ve olmayan ilişkiler olarak ele alınabileceği gibi yüzeysel ve yakın ilişkiler olarak da ele alınabilmektedir (Hartley, 2002; Hargie, 2016). Yaşam becerileri açısından ele alındığında bireyin küçük yaşlardan itibaren kurduğu kişiler arası ilişkiler, onun ilerleyen yıllardaki hem kişisel hem de mesleki yaşamındaki ilişkilerinin temelini oluşturmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">7. Öz farkındalık: Bireyin biricik ve eşsiz kimliği ile ilgili farkındalığa sahip olması şeklinde açıklanmaktadır. Öz farkındalık, kişinin kendi dikkatinin ve odaklanmasının nesnesi olma kapasitesini ifade etmektedir. Birey kendi hakkındaki bilgileri fark eder, analiz eder ve saklar. Bireyin güçlü ve zayıf yönlerini bilmesi, kendi ile ilgili gerçekçi bir değerlendirme yapabilmesi anlamını taşımaktadır. Birey böylece değiştirmek istediği yönlerine kendisi karar vererek harekete geçme şansına sahip olmaktadır. Düşünceler, deneyimler ve yetenekler öz farkındalığın bileşenlerini oluşturmaktadır (Blakemore ve Frith, 2003; Morin, 2011).</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">8. Empati: </span><span class="font6" style="font-style:italic;">Bir kişinin kendisini karşısındaki kişinin yerine koyarak olaylara onun bakış açısıyla bakması, o kişinin duygularını ve düşüncelerini doğru olarak anlaması, hissetmesi ve bu durumun ona iletilmesi süreci</span><span class="font6"> olarak tanımlanmaktadır (Rogers, 1975). Empati, bireyin karşısındaki kişiyi daha iyi anlamasına ve onun bakış açısı ile olayı algılayabilmesine yardımcı olmaktadır. Empati kurabilen bireylerin kişiler arası ilişkilerinin daha sağlıklı ve uzun süreli olduğu görülmektedir. Empati, öğretilen ve öğreni lebilen bir beceri olmasının yanı sıra tüm bireylerin yaşamlarında önemli olan ve geliştirilmesi gereken bir beceridir (Ioannidou ve Konstantikaki, 2008; Pedersen, 2007).</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">9. Duygularla baş etme: Bireyin, yaşadığı olumlu ve olumsuz tüm duygularla kendine özgü baş etme mekanizmaları geliştirmesi olarak açıklanmaktadır. Bunu gerçekleştirebilmesi için öncelikle bireyin kendisini tanıması gerekmektedir. Ayrıca hangi durum veya kişilerin ona hangi duyguları yaşattığını fark etmesi ve bunlara uygun baş etme mekanizmaları geliştirmesi hedeflenmektedir (Folkman ve Moskowitz, 2000; Lazarus, 2006) .</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">10. Stresle baş etme: Günümüzde stres birçok olumsuz durumun kaynağıdır. Dolayısıyla bireyin stres durumlarında ne yapabileceğini bilmesi ayrı bir önem taşımaktadır. Stres </span><span class="font6" style="font-style:italic;">bireyin fizikî ve sosyal çevredeki uyumsuz koşullar nedeniyle, bedensel ve psikolojik sınırlarının ötesinde harcadığı gayret</span><span class="font6"> olarak tanımlanmaktadır (Cüceloğlu, 1994). Bireyin fiziksel, zihinsel, sosyal ve duygusal gelişimi üzerinde olumsuz etkileri bulunmaktadır (Compas, Connor-Smith, Saltzman, Thomsen ve Wadsworth, 2001).</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Pan Amerikan Sağlık Organizasyonu tarafından yayınlanan ve alan yazınında yaygın kabul görmüş başka bir sınıflandırma ise yaşam becerilerini üç ana kategori altında ele almaktadır (Mangrulkar, Whitman ve Posner, 2001). Bu kategoriler sosyal beceriler, bilişsel beceriler ve duygularla baş etme becerileridir. Sosyal beceriler açısından sorun yaşayan bir bireyin çevresi ile olumlu ilişkiler kuramadığı, çevresi tarafından dışlandığı ve riskli davranışlara meyilli olduğu varsayılmaktadır. Bu varsayımdan yola çıkılarak sosyal beceriler açısından sorun yaşayan bir bireyin çevresi ile olumlu ilişkiler kuramadığının, çevresi tarafından dışlandığının ve riskli davranışlara meyilli olduğunun altı çizilmektedir. Bilişsel beceriler açısından iki önemli beceri listelenmiştir. Bu becerileri yerine getiremeyen bireylerin yaşam süreçlerinde zorluk yaşadığı görülmektedir. Duygularla baş etme becerilerinde ise üç temel beceri yer almaktadır. Bu beceriler duygusal olarak sağlıklı bir birey olmayı ve böylece çevre ile sağlıklı ilişkiler kurmayı kolaylaştırmaktadır. Bu beceriler aşağıdaki tabloda yer almaktadır (Mangrulkar, Whitman ve Posner, 2001):</span></p>
<p><span class="font6">1. Tablo: Pan Amerikan Sağlık Organizasyonuna Göre Yaşam Becerilerinin Bileşenleri</span></p>
<div>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Sosyal Beceriler</span></p>
</div><br clear="all">
<div>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Bilişsel Beceriler</span></p>
</div><br clear="all">
<div>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Duygularla Baş etme Becerileri</span></p>
</div><br clear="all">
<table border="1">
<tr><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- İletişim becerileri</span></p>
<p><span class="font6">- Uzlaşım becerileri</span></p></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Karar verme ve problem çözme becerileri</span></p></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Stresle baş etme</span></p>
<p><span class="font6">- Duygularla, özellikle öfke ile baş etme</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:bottom;">
<p><span class="font6">- Girişkenlik becerileri</span></p></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Kritik düşünme</span></p></td><td style="vertical-align:bottom;">
<p><span class="font6">- Kişinin kontrolünü geliştirebileceği</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Kişiler arası ilişkiler</span></p></td><td style="vertical-align:top;"></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">beceriler</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:bottom;">
<p><span class="font6">- İşbirliği becerileri</span></p></td><td style="vertical-align:top;"></td><td style="vertical-align:top;"></td></tr>
</table>
<p><span class="font6">- Empati ve perspektif alma</span></p>
<p><span class="font6">Yukarıdaki tablo incelendiğinde bu tabloda yer alan yaşam becerileri ile Dünya Sağlık Örgütü (1999) tarafından oluşturulan yaşam becerilerinin yüksek oranda benzer becerileri içerdiği görülmektedir. Hem Dünya Sağlık Örgütü hem de Pan Amerikan Sağlık Organizasyonu tarafından listelenen yaşam becerileri, yaşam becerileri eğitimi verilecek olan bireylerin yaş ve gelişim özelliklerine, beceri eğitimi ihtiyacına, yaşam becerileri eğitim programının amaçlarına, bireylerin yaşadığı ülkenin ekonomik, sosyal ve kültürel özelliklerine göre değişiklik gösterebilmektedir. Yaşam becerilerinin bileşenlerinin her ülke için standart olması beklenmemelidir. Burada alan yazında yaygın olarak kullanılan iki kurumun yaşam becerileri bileşenlerine yer verilmiştir. Fakat birçok kurum ve kuruluş kendi hedefleri doğrultusunda yaşam becerileri eğitim programları geliştirmekte ve uygulamaktadır. Kurumlar, çalıştıkları hedef kitlenin özellikleri ve ihtiyaçları, kurumsal özellikleri doğrultusunda odaklanmayı seçtikleri yaşam becerilerini farklılaştırabilmektedir (Hodge, Danish ve Martin, 2013; Kennedy ve Pearson, 2014; Kurtdede-Fidan ve Aydoğdu, 2018).</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulamalar</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Çevrenizdeki birinin teknik olan becerilerini gözlemleyiniz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Çevrenizdeki birinin teknik olmayan becerilerini gözlemleyiniz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. a) Çevrenizde okul, iş veya sosyal hayatında başarılı olan veya tüm çabasına rağmen başarılı olamayan kişiler var mı? Bu kişilerin yaşam becerilerini gözlemleyiniz. b) Size göre su kişilerin geliştirmeleri gereken becerileri nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Okul, iş veya sosyal yaşantınızda başarısız olduğunuz bir anı hatırlayınız. b) Sahip olduğunuz hangi becerinin daha başarılı olmanızı sağlayacağı ile ilgili bir yazı yazınız.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulama Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Beceri nedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Teknik olan beceriler nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Teknik olmayan beceriler nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Teknik beceriler ile teknik olmayan beceriler arasındaki fark nedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Yaşam becerilerinin tanımını yapınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">6. Yaşam becerileri neden önemlidir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">7. Teknik olmayan becerilerle ilgili kendinizi nasıl geliştirebilirsiniz?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">8. Yaşam becerilerinin bileşenleri nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">9. Yaşam becerileri bileşenlerinden etkili iletişim, duygularla baş etme ve stresle baş etme becerilerini açıklayınız. Bu becerilerin önemini tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">10. Pan Amerikan Sağlık Organizasyonuna göre yaşam becerilerinin bileşenlerinden bilişsel becerilere örnek veriniz.</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark14"></a><span class="font8"><a name="bookmark15"></a>Bölüm Özeti</span></h3>
<p><span class="font6">Bu bölümde genel anlamı ile beceri, teknik beceriler ve teknik olmayan beceriler üzerinde durularak. Bu kavramlar arasındaki fark irdelenerek yaşam becerilerinin genel bir tanımı yapıldı.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin önemi üzerinde durularak alan yazında yaşam becerilerinin önemine değinen farklı araştırma sonuçları sunuldu.</span></p>
<p><span class="font6">Son olarak yaşam becerilerini oluşturan bileşenlere değinilerek bu bileşenler açıklandı.</span></p>
<p><span class="font6">Bölüm sonunda öğrencilere yaşam becerileri tanımı yapma, yaşam becerilerinin önemini açıklama ve bileşenlerini sıralama konularında kazanımlar sağlandığı düşünülmektedir.</span></p>
<h2><a name="bookmark16"></a><span class="font9"><a name="bookmark17"></a>Ünite Soruları</span></h2>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">1.</span><span class="font6"> Aşağıdaki maddelerden hangisi yaşam becerilerini tam olarak açıklamaktadır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bireyin, yatkınlık ve öğrenime bağlı olarak, bir işi başarma, bir işlemi gereğine uygun olarak, gerektiği gibi sonuçlandırma yeteneği.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bireyin genel anlamda sahip olduğu yetenekler dizisi.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Motor beceriler, iletişim becerileri ve bilişsel becerilerimizin tümü.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Genel anlamda sahip olduğumuz kişisel özelliklerimiz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Bireyin kendini koruma, geliştirme, sağlıklı olma, sosyal ilişkiler kurma gibi alanlarda yetkin olmasını sağlayan ve tüm yaşamı boyunca ihtiyaç duyacağı becerileri kapsayan beceriler.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">2.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi teknik olan becerilere örnek olarak verilebilir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Gidilen yabancı ülkelerde kolaylıkla arkadaş edinebilme.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Ülkelerin başkentlerini tahmin etme ile ilgili bir oyunda her defasında başarılı olma.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Problem yaratan durumlar karşısında hızlı, etkili ve sakin kararlar verebilme.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bir yardım kampanyasında insanların dikkatini çekebilecek şekilde konuşma ve gerekli yardımı toplayabilme.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Yardıma muhtaç kişilere yönelik empati geliştirebilme ve onların sorunlarını dinleyerek çözüm önerileri sunma.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">3.</span><span class="font6"> Gülen Gözler adlı Yeşilçam filminde Yaşar Usta patronunun yanına çıkarak O’nun asla ailesine zarar veremeyeceğini, çalışan kişilerin ekmeğiyle oynamanın ve ailesini karda kışta sokağa atmanın kendisine yakışan bir davranış olmadığını söylemektedir. Patronuna para pul içerisinde yüzmenin ve başarılı bir kariyerin aslında kendisine büyüklük kazandırmadığını; buna karşın Yaşar Usta’nın birbirine sevgi ile bağlı ailesini asla dağıtamayacağını belirtmektedir. Bu yazılanlara göre Yaşar Usta’nın patronunda eksik olan şey aşağıdakilerden hangisidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Teknik beceriler</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Motor beceriler</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal beceriler</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Yetenek</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Duygularla baş etme becerileri</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">4.</span><span class="font6"> Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Teknik beceriler belirli bir alan veya aktivite için kullanılırken teknik olmayan beceriler tüm alanlarda ve becerilerde kullanılabilmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Teknik beceriler zamana veya teknolojik gelişimlere bağlı olarak geçerliliğini yitirebilirken teknik olmayan becerilerde böyle bir durum söz konusu olmamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yaşam becerileri her yaşta kazanılabilecek becerilerdir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Yaşam becerileri ancak sosyal zekası yüksek bireylere kazandırılabilir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Yaşam becerileri, bireylerin yaşamlarında denge sağlayabilmek için bilgi, davranış ve becerilerinde gerçekleştirdikleri değişimleri de içermektedir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">5.</span><span class="font6"> Aşağıdaki ifadelerden hangisi yaşam becerilerinin önemini en iyi şekilde yansıtmaktadır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Teknolojinin gelişmesi ile yaşam becerileri oldukça önemli bir hal almıştır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Yaşam becerileri önemlidir, çünkü bu beceriler olmadan iyi işler bulamaz, bize yüksek gelir saylayacak işlerde çalışamayız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yaşam becerisi yüksek olan bireyler zeki bireylerdir. Bu yüzden yaşam becerileri öğretimine önem vererek zeka puanımızı yükseltebiliriz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sosyal yaşantımızda hatalar yapmamak için yaşam becerilerine sahip olmalıyız. Çünkü yaşam becerileri yüksek olan bireyler en az hata yapan bireylerdir. Yaşam becerileri bu anlamda önemlidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Yaşam becerileri bireylerin kendini gerçekleştirme, kendini tehlikelere karşı koruma, olumlu davranış edinme eğilimine sahip olma, sağlıklı karar verme ve sağlıklı ilişkiler kurmasına yardımcı olması bakımından önemlidir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">6.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi yaşam becerilerinin bileşenlerinden değildir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Medya okuryazarlığı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Karar verme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yaratıcı düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Eleştirel düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Öz farkındalık</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">7.</span><span class="font6"> Sema, sosyal ortamlarda kendini çok iyi ifade edebilen bir kişidir. Üniversiteden iyi bir derece ile mezun olmuş, ancak uzun bir süre iş bulamamıştır. Sosyal ortamlarda kendini iyi ifade etmesine rağmen gittiği iş görüşmelerinde iletişim kurmakta zorlanmakta ve sonuç olarak ret cevabı almaktadır. Sema’da eksik olan yaşam becerisi aşağıdakilerden hangisidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Problem çözme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Stresle baş etme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Empati</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Eleştirel düşünme</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">E) Yaratıcı düşünme</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">8.</span><span class="font6"> Yorumlama, analiz etme ve değerlendirme hangi yaşam becerileri bileşeni ile ilgilidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Karar verme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Problem çözme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Eleştirel düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Duygularla baş etme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Stresle baş etme</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">9.</span><span class="font6"> Bireyin mevcut seçenekleri değerlendirmesi ve seçenekler arasından kendi için en uygun olanını seçmesi durumu yaşam becerileri bileşenlerinden hangisi ile ilgilidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Karar verme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Problem çözme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yaratıcı düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Kişiler arası ilişkiler</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Duygularla baş etme</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">10.</span><span class="font6"> Pan Amerikan Sağlık Organizasyonuna göre aşağıdakilerden hangisi yaşam becerileri bileşenleri içerisinde yer alan sosyal becerilerden değildir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Uzlaşım becerileri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Girişkenlik becerileri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) İşbirliği becerileri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Karar verme ve problem çözme becerileri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Empati ve perspektif alma</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark18"></a><span class="font8"><a name="bookmark19"></a>CEVAP ANAHTARI</span></h3>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. e 2. b 3. c 4. d 5. e 6. a 7. b 8. c 9. a 10. d</span></p></li>
<li>
<h2><a name="bookmark20"></a><span class="font9"><a name="bookmark21"></a>2. YAŞAM BECERİLERİNİN KURAMSAL TEMELLERİ - 1</span></h2></li></ul>
<h3><a name="bookmark22"></a><span class="font8"><a name="bookmark23"></a>Giriş</span></h3>
<p><span class="font6">Bireyin kendisini koruma, geliştirme, sağlıklı olma, sosyal ilişkiler kurma gibi alanlarda yetkin olmasını sağlayan ve tüm yaşamı boyunca ihtiyaç duyacağı becerileri kapsayan yaşam becerilerinin, erken çocukluk yıllarından itibaren etkileri olduğu bilinmektedir. Öyle ki formal ve informal yollardan edindiğimiz bilgiler, kazandığımız yaşam becerileri ile birleştiğinde sosyal becerilerimiz, bilişsel becerilerimiz ve duygularla baş etme becerilerimizi olumlu yönde etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin insan hayatındaki önemini kavrayabilmek için bu becerilerin önemine değinen kuramları incelemekte fayda vardır. Çocukluktan ergenliğe geçerken biyolojik ve gelişimsel bir takım değişiklikler kendini göstermektedir. Bu süreç tüm gelişim alanlarında olmakla beraber algılarımızı da etkilemektedir. Öyle ki bilişsel problem çözme süreçlerimizde farklılıklar gözlenmektedir. Toplum merkezli bir birey olma yolunda ilerlerken sosyal çevresinden daha fazla etkilenmektedir. Bunun yanı sıra karşısına çıkan problemli durumlara yönelik takındığı tavır veya sergilediği davranışlarda da değişiklikler görülebilmektedir. Kısacası insan, yaşı ilerledikçe farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duymakta ve bu becerilere sahip olma durumu davranış ve tepkilerini etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin temelini oluşturan teori ve kuramlar çocuk ve ergen gelişim kuramı, bilişsel problem çözme, sosyal öğrenme kuramı, sosyal etki teorisi, duygusal gelişim, problem davranış teorisi ve psikolojik sağlamlık teorisi olarak sıralanmaktadır. Bu bölümde çocuk ve ergen gelişim kuramı ile bilişsel problem çözme başlıkları ele alınacaktır.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark24"></a><span class="font8"><a name="bookmark25"></a>2.1. Çocuk ve Ergen Gelişim Kuramı</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Bu başlık altında çocukluktan ergenliğe geçerken yaşanılan biyolojik değişimler, cinsiyet ve gelişim arasındaki ilişki, bilişsel gelişim, sosyal gelişim, sosyal algılayışımız ve ahlak gelişimi konularına yer verilecektir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark26"></a><span class="font8"><a name="bookmark27"></a>2.1.1. Biyolojik Değişimler</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Vücudumuzda meydana gelen temel değişiklikler ergenlikle beraber kendini göstermeye başlamaktadır. Ergenlik, henüz sosyal açıdan yetişkin düzeyine erişilemeyen, fakat fiziksel olarak yetişkin özelliklerinin görülmeye başlandığı, çocukluktan yetişkinliğe geçiş dönemidir (Simmons ve Blyth, 1987). Bebeklikten sonra gelişimin en hızlı olduğu bu dönemde olgunlaşmaya yönelik birtakım gelişmeler kendini göstermektedir. Bunlar kızlarda göğüslerin büyümesi, erkeklerde penis ve testislerin büyümesi, vücutta meydana gelen tüylenmeler gibi üreme organlarındaki değişim ve cinsiyetle ilgili karakteristik özellikler ile kemikler, ağırlık, boy uzaması ve vücuttaki yağ oranında görülen değişikliklerdir (Brooks-Gunn ve Warren, 1985). Bu değişiklikler kız çocuklarında 8 ile 14, erkek çocuklarında 9 ile 15 yaşlar arasında görülmektedir. Bunların yanı sıra soyut düşünmeye de zemin hazırlayacak olan beyin gelişimi yine bu döneme denk gelmektedir. Yapılan birçok çalışma bireyin bu dönemde fiziksel ve cinsel olgunluğa eriştiğini, yetişkin rolleri yürütebilmek için yeni beceriler öğrendiğini, anne babasından bağımsızlığını kazandığını, hemcinsleri ve karşı cinsle olan sosyal bağlarını yeniden düzenlediğini ortaya koymaktadır (National Research Council, 1999). Öte yandan, son 50 yıllık gözlemlere dayanarak ergenliğe giriş yaşında bir düşüş yaşandığı belirtilmektedir. Bu düşüş dikkate alınarak erken yaşlarda çocukların bu değişimle baş etmelerini sağlayacak beceri eğitimlerinin verilmeye başlanması önerilmektedir (Coleman ve Coleman, 2002).</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark28"></a><span class="font8"><a name="bookmark29"></a>2.1.2. Cinsiyet ve Gelişim</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Gelişim süreçleri, kız ve erkek çocuklarına göre farklılıklar içermektedir. Yapılan birçok çalışma erkek çocukların kız çocuklarına göre daha fazla depresif belirtiler gösterdiğini, daha fazla öğrenme güçlüğü yaşadığını ve daha fazla kontrol dışı davranışlar sergilediğini göstermektedir. Bunun yanı sıra ergenliğin ilk yıllarında kız çocuklarının depresyon ve buna bağlı olarak intihara meyil oranlarında yükselme olduğu da belirtilmektedir (Mangrulkar, Whitman ve Posner, 2001). Öte yandan, erkek çocukların kız çocuklarına oranla aktivite düzeylerinin daha yüksek, adaptasyon düzeylerinin ise daha düşük olduğu (Martin, Wisenbaker ve Baker, 1997); sosyal ret yaşama ihtimallerinin daha fazla olabileceği (Wood, Cowan ve Baker, 2002); ve daha az sebatkâr davranışlar gösterdiği (Altan, 2006) belirtilmiştir. Bu bulgulara ek olarak, kız çocukların ince motor, problem çözme ve kişisel sosyal becerilerde erkek çocuklarına göre daha başarılı olduğu ve daha az davranışsal sorun sergilediği gözlenmiştir (Ummanel, 2007). Görüldüğü üzere çocuklar farklı gelişim dönemlerinde cinsiyetlerine göre farklı davranışlar sergileyebilmekte ve farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duyabilmektedirler.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark30"></a><span class="font8"><a name="bookmark31"></a>2.1.3. Bilişsel Gelişim</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">İnsanın çevresinde olup bitenleri algılayışı ve ortaya koyduğu davranışlar bilişsel gelişimiyle yakından ilintilidir. Piaget, büyümekte olan çocuğun içinde yaşadığı dünyaya nasıl uyum sağladığını anlamaya çalışmış ve bunu dört bilişsel gelişim evresi içerisinde açıklamıştır. Bu evrelerden geçecek olan çocuğu öğrenme süreci içerisinde etkin ve bilişsel bir varlık olarak kabul etmektedir. Gelişimin kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir sonucu olduğunu söyleyen Piaget’ye göre bilişsel gelişim olgunlaşma, yaşantılar, uyum, örgütleme ve dengeleme ilkelerinden etkilenmektedir. Çocuk bu süreçler dâhilinde içerisinde yaşadığı dünyayı daha iyi anlamaya çalışmaktadır. Zira insanları ve toplumsal ilişkileri anlamada bilişsel etkenlerin rolü büyüktür (Onur, 1995). Piaget, kuramında ortaya koyduğu dört bilişsel gelişim evresinde, dönemler ilerledikçe çocukların kavrama ve problem çözme becerilerinde niteliksel gelişmeler gözleneceğini belirtmektedir (Erden, 2005). Yaşamın ilk iki yılında bebekler dünyayı duyuları ile anlamaya çalışırlar. Yaşları ilerledikçe karmaşık olmayan zihinsel işlemler, konuşma ve sembolik düşünce başlamaktadır. İlkokul dönemine geldiklerinde çocukların kuralları anlama yetenekleri gelişir, karşılaştıkları problemleri somutlaştırarak kavramaya ve çözmeye çalışırlar. Ergenliğe geçiş ile birlikte daha soyut kavramları anlamaya ve daha karmaşık zihinsel süreçleri yaşamaya başlarlar (Piaget, 1972). Benzer bir şekilde Vygotsky, gelişimin kaynağının insanlar ve kültür arasındaki etkileşim olduğunu belirtmektedir. Çocukların diğer çocuklarla ve yetişkinlerle girecekleri deneyimlerin bilişsel gelişimlerini beslediğini savunmaktadır. Vygostsky’e göre çocuklar kendi keşifleri sonucu öğrenip gelişirler. Fakat çevre ile girecekleri etkileşim bilişsel süreçlerini daha büyük oranda etkilemektedir. Zira gelişim süreci içerisinde çocukların kazandıkları kavramlar, fikirler, beceriler ve tutumların kaynağı çevredir ve çevre ile olan etkileşimde de en önemli araç dildir (Vygotsky, 1978). Bu durumda çocuğun çevreden edindiği deneyimler becerilerini geliştirmesine katkı sağlamaktadır.</span></p>
<p><span class="font6">Görüldüğü üzere insanın bilişsel olarak içerisinde yaşadığı dünyayı algılayabilmesi yaşa, bilişsel gelişim düzeyine ve çevre ile gireceği etkileşime göre farklılık gösterebilmektedir. Bu bağlamda, karşılaştığı problemleri ve dünyayı algılamayla ilgili sorunları çözmek için farklı zamanlarda farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duyabilmektedir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark32"></a><span class="font8"><a name="bookmark33"></a>2.1.4. Sosyal Gelişim ve Sosyal Algı</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Doğumdan hemen sonra başlayan sosyal gelişim, yaşamın sonuna kadar devam eden bir süreçtir. Yenidoğan bir bebeğin ilk sosyal çevresi ailesidir. Bebeğin ihtiyaçları değiştikçe ve yaşı ilerledikçe okul, akran grupları ve toplum, onun sosyal çevresini oluşturup şekillendirmeye başlamaktadır. Bireyin çevresindeki diğer kişileri, nesneleri ve durumları algılayıp tutumlar oluşturması sosyal algı olarak tanımlanmaktadır (Oğuz, 2018). Sosyal algı sürecinde düşünce ya da bilişten çok duygu veya değerlendirmeler de büyük birer rol oynamaktadır (Koç ve Dönmez, 1991). Sosyal algı düzeyi kişinin sosyalleşmesinde doğrudan etkili olmakla beraber, sosyal algıları olumlu yönde geliştikçe toplumsal yaşamdaki rolü daha da aktifleşmektedir (Atalay, Akbulut ve Yücel, 2013). Öte yandan insanın sosyal algı düzeyi geliştikçe sosyalleşme süreçleri de hız kazanmakta, sosyalleşme süreci arttıkça bireyin benlik saygısı da artmaktadır (Erdoğdu, Koçyiğit, Çınar ve Uyar, 2018). Dolayısıyla sosyal algı düzeyi sosyal gelişimi doğrudan etkileyen bir unsurdur. Sağlıklı bir sosyal gelişimse insanın sosyal algılarını olumlu yönde etkilemektedir. Zira bireyin sosyal süreçler içerisinde yeni deneyimler kazanması, bu deneyimler doğrultusunda yeni sosyal algılar geliştirmesini ve yeni beceriler kazanmasını kolaylaştıracaktır.</span></p>
<p><span class="font6">İnsanın sosyal algılarını şekillendiren sosyal süreçleri anlayabilmek için bireyin gelişim süreci içerisinde sosyal anlamda geçirdiği evrelere bakmakta fayda vardır. Erikson, insanın sosyal gelişim süreçlerini sekiz evrede sınıflandırmıştır. Yaşamın ilk yılı </span><span class="font6" style="font-style:italic;">temel güvene karşı güvensizlik</span><span class="font6"> evresi olarak tanımlanmaktadır. Birey bu dönemde içerisinde bulunduğu çevreyi tanımaya çalışır. Dolayısıyla bu dönemde annesi ile kuracağı ilişki büyük önem taşımaktadır. Zira ihtiyacı olduğu zamanlarda yanında bulunacak olan annesine karşı bir güven geliştirecek ve bu güven duygusunu ilerleyen yıllarda sosyal ilişkilerine yansıtacaktır. Aksi durumda güvensizlik geliştirecektir. Birey bu evreyi takip eden iki yıllık süre dâhilinde özerkliğini kazanma çabası içerisine girer. Bu evre </span><span class="font6" style="font-style:italic;">özerkliğe karşı kuşku ve utanç</span><span class="font6"> olarak tanımlanmaktadır. Birey bir ile üç yaşlar arasında yürümeye ve yürümekle beraber çevresini keşfetmeye de hazırdır. Yürümekle birlikte bağımsızlığını ilan eden birey kendi başına yapabileceği hareketleri de keşfetmeye çalışır. Çevre bireyin ihtiyaçlarına karşılık vermezse birey kendinden şühpe etmeye ve özerkliğine yönelik herhangi bir girişimde bulunmamaya başlar. Bu durum kendinden utanmasına sebep olur. Üç ile altı yaşlar arasındaki evre </span><span class="font6" style="font-style:italic;">girişimciliğe karşı suçluluk</span><span class="font6"> evresi olarak adlandırılmaktadır. Birey bu dönemde motor becerilerinin gelişmesi ile beraber daha da hareketlenir. Eş zamanlı olarak dil gelişimindeki ilerleme akranları ve yetişkinlerle daha fazla sosyal etkileşime girerek iletişim kurmasını kolaylaştırır. Motor ve dil gelişimindeki ilerleme bireyi yeni keşifler için daha girişimci bir role iter.</span></p>
<p><span class="font6">Onun bu girişkenliği azarlanarak engellenirse yaptıklarının yanlış olduğunu düşünür ve suçluluk duygusuna kapılır. Bu dönemin hemen ardından </span><span class="font6" style="font-style:italic;">başarıya karşı aşağılık duygusu</span><span class="font6"> olarak adlandırılan ilkokul evresi gelmektedir. Birey bu dönemde yeni arkadaşlar edinmekte, arkadaşları ve öğretmeniyle kurduğu ilişki ebeveynleri ile kurduğu ilişkiden daha önemli bir hâle gelmektedir. Dolayısıyla birey için derslerinde başarılı olmak ve başkalarının takdirini kazanmak önemli bir durumdur. Bu dönemde bireyin başarılı olma arzusu desteklenmez, birey yaptıkları karşısında eleştirilirse kendisinin değersiz olduğuna inanmaya başlar ve başarı duygusu yerine aşağılık duygusu geliştirir. İlkokulun hemen ardından ergenlik yıllarını kapsayan </span><span class="font6" style="font-style:italic;">kimlik kazanmaya karşı rol karmaşası</span><span class="font6"> evresi gelmektedir. Birey bu evrede kim olduğunu, nasıl biri olduğunu ve gelecekte nasıl birisi olmak istediğini sorgulamaya başlar. Bu sorulara cevap ararken akran gruplarından ve deneyimlerinden büyük ölçüde etkilenmektedir. Başarılı bir şekilde kimliğini kazanan bireyi ilerleyen yıllarda kendine güvenen bir yetişkin olarak görebiliriz. Aksi durumda birey rol karmaşası yaşayarak ne yapmak istediğine bir türlü karar veremeyebilir. Bu evrenin tamamlanması ile birey </span><span class="font6" style="font-style:italic;">yakınlık kurmaya karşı yalnız kalma</span><span class="font6"> olarak adlandırılan genç yetişkin dönemine girer. Birey bir önceki evreyi başarılı bir şekilde atlatmışsa bu evrede ne istediğini bilerek yeni arkadaşlıklar, dostluklar ve karşı cinsle güçlü ilişkiler kurabilir. Bireyin bu evrede sağlam temelli ilişkiler kurması beklenir, aksi durumda onu psikolojik bir yalnızlık süreci beklemektedir. Bu evrenin ardından </span><span class="font6" style="font-style:italic;">üretkenliğe karşı duraklama</span><span class="font6"> döneminin yaşandığı orta yetişkinlik gelmektedir. Bireyden bu evrede üretken, verimli, yaratıcı olması ve gelecek nesilleri düşünerek onlara kalıcı eserler bırakması beklenmektedir. Topluma faydalı işler yapmayan bireyi, kendini işe yaramaz ve değersiz hissedeceği bir duraklama evresi beklemektedir. Erikson’un psikososyal gelişim kuramında yer alan son evre </span><span class="font6" style="font-style:italic;">benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk</span><span class="font6"> evresidir. Yaşamındaki sosyal evreleri başarılı bir şekilde atlatan birey benliğini bulacak, kendini güvende hissedecek, mutlu ve toplumda belirli bir statüye sahip olacaktır. Aksi durumda geçmiş yıllarını ve yaptığı seçimleri sorgulayan, umutsuzluk içerisinde ölümü bekleyen birisi haline gelir (Bacalı 2007; McLeod, 2008).</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam boyu insanın psikososyal açıdan toplam sekiz evreden geçtiğini savunan Erikson, her evrede bireyin nelere ihtiyaç duyabileceğinin de altını çizmektedir. Şüphesiz her bir evre insanın sosyal algılarını şekillendirmekte, sosyal algılar da sosyal gelişim sürecini etkilemektedir. Yaşam boyunca aile, akran grupları ve toplumla gireceği etkileşimde karşılaşacağı olumlu ve olumsuz durumlarda nasıl tepkiler vereceği; bu durumlarla nasıl başa çıkabileceği sahip olunan yaşam becerileri ile de ilgilidir. Dolayısıyla Erikson, kuramında ortaya attığı evrelerin her birisinde, bireyin ne tür yaşam becerilerine ihtiyaç duyabileceğinin ipuçlarını da vermektedir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark34"></a><span class="font8"><a name="bookmark35"></a>2.1.5. Ahlak Gelişimi</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Ahlak iyi ve kötü, doğru ve yanlış ile ilgilidir. Birey iyi ve kötüyü en yakın çevresi olan ailesinden ve yaşamındaki önemli sosyal kurumlardan birisi olan okuldan öğrenir. Dolayısıyla ahlak gelişiminde aile ve okulun önemli bir rolü bulunmaktadır. Okul, doğru ahlaki düşünceyi öğretmeye yönelikken, aile doğru ahlaki davranış için rol model olmaktadır (Kohlberg ve Hersh, 1977). Ahlak gelişimi ile ilgili çalışmalar yürüten kuramcılar, ahlaki gelişime yönelik farklı yaklaşımlar geliştirmişlerdir. Freud, ahlak gelişmi ile ilgili anne baba ilişkileri, duygular ve suçluluk gibi konulara değinip ahlak gelişiminin bir parçası olan vicdan kavramını ele almış; Piaget ise biliş, adalet ve akran ilişkilerini inceleyerek çocukların ahlak gelişimlerinin yetişkinlerden farklılık gösterdiğini belirtmiştir (Çam vd., 2012). Piaget’in görüşlerinden hareketle çalışmalar yürüten Kohlberg ise farklı düzey ve aşamalar belirleyerek daha kapsamlı bir kuram ortaya koymuştur. Kohlberg’in ahlak gelişim kuramına göre ahlak gelişimi üç düzey içermekte ve her bir düzey iki aşamadan oluşmaktadır. Birinci düzey </span><span class="font6" style="font-style:italic;">gelenek öncesi düzey</span><span class="font6"> olarak isimlendirilmekte ve “ceza-itaat eğilimi” ile “araçsal ilişkiler eğilimi” evrelerini içermektedir. İkinci düzey </span><span class="font6" style="font-style:italic;">geleneksel düzey</span><span class="font6"> olarak adlandırılmakta ve “kişiler arası uyum eğilimi” ile “kanun ve düzen eğilimi” aşamalarını kapsamaktadır. Son olarak </span><span class="font6" style="font-style:italic;">gelenek sonrası düzey</span><span class="font6"> ise “sosyal sözleşme eğilimi” ve “evrensel ahlak ilkeleri eğilimi” aşamalarına yer vermektedir (Kohlberg ve Hersh, 1977). Kohlberg, bireyin geliştikçe sosyal çevrelerden etkilendiğini, yeni sosyal tecrübeler oluşturduğunu ve bu tecrübelerin de onu daha ileri ahlaki düzeylere ulaştırdığını savunmaktadır (Arnold, 2000). Birey, bilişsel gelişmine paralel olarak ahlaki düzeyde de doğrusal bir ilerleme katetmektedir. Bu gelişim diğer gelişim alanları gibi ileriye dönüktür. Fakat kuramda bahsedilen ahlaki evreler aslında ahlaki davranışlarımızla değil ahlaki düşüncelerimizle ilgilidir. Öyle ki insanın düşünce ve yargıları üst düzey ahlaki bir aşamada olabilirken sergilediği davranışlar alt bir ahlaki aşamayı temsil edebilmektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Held (1995), insanların doğru ve yanlış arasındaki ayrımı kolaylıkla yapabileceğini fakat doğru davranışa yönelmede zorlanabileceklerini belirtmiştir. Öte yandan, kadın ve erkeklerin olay ve durumları değerlendirme süreçleri ile bu süreçlere verdikleri tepkilerin de birbirinden farklı olduğuna değinmiştir. Gilligan'a göre (1988), kadınların ahlaki anlayışları sorumluluk ve bakım konularına; erkeklerin ahlaki anlayışları ise haklara ve adalete yöneliktir. Bunun yanı sıra ahlaki davranışlarımız, küçük düşme, suçluluk duygusu ve utanma gibi ahlaki duygulardan etkilenmektedir (Eisenberg, 2000). Benzer bir şekilde empati, ahlaki açıdan bir karar verirken ya da bir davranış başlatırken davranış üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır (Hoffman, 2000).</span></p>
<p><span class="font6">Görüldüğü üzere bireyin ahlak gelişimi aile, okul, sosyal çevre, geçmiş deneyimler, duygular ve cinsiyetinden etkilenebilmektedir. Sergilediği davranışlar ve aldığı kararlar ise ahlaki gelişim düzeyinden etkilenmektedir. Ahlaki açıdan doğru kararlar üretebilmek için kişi çevreden öğrendiklerine ve bir takım becerilere ihtiyaç duymaktadır. Farklı bilişsel ve ahlaki gelişim evrelerinde sahip olacağı yaşam becerileri alacağı kararları şüphesiz etkileyecektir. Dolayısıyla oluşturulacak yaşam becerileri programlarının ahlaki ve bilişsel düzey değişkenlerini de dikkate alması gerekmektedir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark36"></a><span class="font8"><a name="bookmark37"></a>2.2. Bilişsel Problem Çözme</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Problem çözme; soyutlama, araştırma, öğrenme, karar verme, çıkarımda bulunma, analiz ve sentez yapma gibi bilişsel süreçlerle ilintili olup en temel bilişsel süreçlerden birisidir. Problem çözme, karşılaşılan problem durumları aşmak için beynin bilişsel süreçler dâhilinde ürettiği yollardır. Problem belirlendiğinde, beyin problem çözme ile ilgili olarak çözüm ve alternatif çözümlerin neler olabileceğini ilişkilendirmeye başlar (Wang ve Chiew, 2010). Kendall ve Hollon’a göre (1979) problem çözme, bilişsel süreçler ve bu süreçlerin davranışsal düzenlemelerle ilişkisini içeren bir süreçtir. Dolayısıyla yaşantısı boyunca hergün karşılaştığı problemlerin davranışsal düzenlemeler üzerinde de etkisi bulunmaktadır. Davranışlar sosyal ve kişiler arası ilişkileriin gelişimi ile yakından ilişkilidir. Bireyin sağlıklı bir ruh hâli geliştirmesi sosyal ve kişiler arası problemleri ne derece çözebildiğine bağlıdır (Urbain ve Kendall, 1980). Bu bağlamda bilişsel problem çözme becerilerinin geliştirilmesi ve desteklenmesi önem kazanmaktadır.</span></p>
<p><span class="font6">Bilişsel problem çözme becerilerinin geliştirilmesine yönelik çeşitli çalışmalar yürütülmektedir. Bu çalışmalar doğrudan çocuklarla yürütüldüğü gibi davranış problemi gösteren çocukların bu sorunlarını ortadan kaldırmalarına yardımcı olmak amacıyla anne ve babalarla da gerçekleştirilmededir. Anne babalarla gerçekleştirilen bir çalışmada, anne babalara bilişsel problem çözme becerileri ile ilgili bir eğitim verilmiş; bu beceriyi kazanan ebeveynlerin çocuklarındaki davranış problemlerini ortadan kaldırabildikleri gözlenmiştir. Çocukların saldırgan ve antisosyal davranışlarında azalma gözlenmesinin yanı sıra prososyal becerilerinde de bir artış saptanmıştır. Çocuklardaki bu değişim, anne babanın ebeveynlik stresinin ve depresif belirtilerinin de azalmasına yol açmıştır (Kazdin, Siegel ve Bass, 1992). Görüldüğü üzere erken yaşlarda bilişsel problem çözme becerilerinin geliştirilmesi anne babaların ebeveynlik stresini azaltmakta ve daha sağlıklı bir iletişim sürecinin önünü açabilmektedir. Nitekim araştırmalar çocukların dört yaş gibi erken bir dönemde bilişsel problem çözme becerileri kazanabileceklerini ve günlük problemlerin üstesinden gelebilmek için uygun çözüm yolları düşünebileceklerini göstermektedir (Anlıak ve Dinçer, 2005).</span></p>
<p><span class="font6">Çocukların bilişsel problem çözme becerilerini desteklemek amacıyla en sık kullanılan programlardan birisi Kişiler Arası Bilişsel Problem Çözme Programı’dır. Bu programın çocukların problem çözme düşünce biçimini geliştirdiği ve yüksek risk taşıyan davranışları azalttığı ve önlediği belirtilmektedir. Programın genel amacı çocuklara ne düşüneceklerini değil, nasıl düşüneceklerini ve kendi fikirlerini nasıl değerlendirebileceklerini öğretmektir. Bu bağlamda program bilişsel işlevlerdeki gelişimi hedef almaktadır (Anlıak ve Dinçer, 2005). Kişiler Arası Problem Çözme Programı okul öncesi kurumlarında da kullanılabilmektedir. Özdil (2008), 72 aylık çocuklarla yürüttüğü bir çalışmasında çocuklara kişiler arası problem çözme eğitimi vermiş; eğitime katılan çocukların kişiler arası problem çözme becerilerinde eğitim almayanlara göre istatistiksel açıdan farklılık olduğunu saptamıştır. Benzer bir çalışmada, çocuklara kazandırılan kişiler arası problem çözme becerilerinin çocukların dürtüsel davranışlarının engellenmesi ve azaltılmasında etkili olduğu gözlenmiştir (Shure ve Spivack, 1982). Alan yazındaki araştırma bulgularından da yola çıkılarak çocuklara erken yaşlarda bilişsel problem çözme becerileri ve kişiler arası problem çözme becerileri kazandırmanın önleyici bir etkisi olduğu ve bu tür beceri eğitimlerinin okul öncesi yıllardan başlanarak programlı bir şekilde verilmesi gerektiği önerilmektedir.</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulamalar</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Çocukluktan ergenliğe geçerken sizde meydana gelen değişimleri hatırlayınız ve not alınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Farklı cinsiyetteki çocukların sahip olduğu becerileri ve sergiledikleri davranışları gözlemleyerek karşılaştırınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Sosyal yaşamla ilgili bir problem durum belirleyiniz. Bu problem duruma karşı farklı yaşlarda verilecek tepkileri tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Çevrenizde kişiler arası ilişkilerinde sorun yaşayan birisini tespit ediniz. Bu kişi problem çözme becerilerini geliştirmek için neler yapabilir? Açıklayınız.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulama Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Çocukluktan ergenliğe geçerken yaşanan biyolojik değişimler nelerdir? Bu değişimlerin yaşam becerileri ile ilişkisi nedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Cinsiyet ve gelişim insanın yaşam becerilerini nasıl etkilemektedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Bilişsel gelişim ile yaşam becerileri arasındaki ilişki nedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Bireyin sahip olduğu yaşam becerileri, sosyal gelişim ve sosyal algılarını nasıl etkilemektedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Ahlaki gelişim ile yaşam becerileri arasındaki ilişkiyi açıklayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">6. Bilişsel problem çözme nedir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">7. Bilişsel problem çözme becerilerinin önemini tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">8. Bilişsel problem çözme becerileri ile yaşam becerileri arasındaki ilişkiyi açıklayınız.</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark38"></a><span class="font8"><a name="bookmark39"></a>Bölüm Özeti</span></h3>
<p><span class="font6">Bu bölümde yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan çocuk ve ergen gelişim kuramı ile bilişsel problem çözme kuramı üzerinde duruldu. Adı geçen kuramların alt boyutları incelenerek, alan yazında yürütülen ilgili araştırmalara değinildi. Son olarak ele alınan kuramları yaşam becerileri ile ilişki lendirecek örnekler ve öneriler sunuldu.</span></p>
<p><span class="font6">Bölüm sonunda öğrencilerin yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan çocuk ve ergen gelişim kuramı ile bilişsel problem çözme konularında belirlenen kazanımlara ulaştıkları düşünülmektedir.</span></p>
<h2><a name="bookmark40"></a><span class="font9"><a name="bookmark41"></a>Ünite Soruları</span></h2>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">1.</span><span class="font6"> Aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Çocukluktan ergenliğe geçerken vücudumuzda meydana gelen değişimle başa çıkabilmek için bir takım yaşam becerilerine ihtiyaç duyabiliriz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Cinsiyete göre farklı gelişim dönemlerinde farklı davranışlar sergileyebilir ve farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duyabiliriz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Blişsel gelişim düzeyimize göre problem durumları algılayışımızda farklı zamanlarda farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duyabiliriz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sahip olduğumuz yaşam becerileri arttıkça ahlaki açıdan gelişiriz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Yaşam boyunca aile, akran grupları ve toplumla gireceğimiz etkileşimde karşılaşacağımız olumlu ve olumsuz durumlarda nasıl tepkiler vereceğimiz; bu durumlarla nasıl başa çıkabileceğimiz sahip olduğumuz yaşam becerileri ile ilgilidir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">2.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi çocuk ve ergen gelişim kuramı ile ilgili konulardan değildir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Cinsiyet ve gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Ahlaki gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Problem davranışlar</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bilişsel gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Biyolojik değişimler</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">3.</span><span class="font6"> Yapılan birçok çalışma erkek çocukların kız çocuklarına göre daha fazla depresif belirtiler gösterdiğini, daha fazla öğrenme güçlüğü yaşadığını ve daha fazla kontrol dışı davranışlar sergilediğini göstermektedir. Bunun yanı sıra ergenliğin ilk yıllarında kız çocukların depresyon ve buna bağlı olarak intihara meyil oranlarında yükselme olduğu da belirtilmektedir. Bu bulgular çocuk ve ergen gelişim kuramı altında yer alan konulardan hangisi ile ilgilidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Biyolojik değişimler</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Cinsiyet ve gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bilişsel gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Ahlak gelişimi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">4.</span><span class="font6"> Bireyin çevresindeki diğer kişileri, nesneleri ve durumları algılayıp tutumlar oluşturması ..........olarak tanımlanmaktadır. Boşluk bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi gelmelidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Biyolojik değişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Sosyal algı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bilişsel gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Ahlak gelişimi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">5.</span><span class="font6"> Sosyal gelişim ve sosyal algı ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi kullanılamaz?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bebeğin ihtiyaçları değiştikçe ve yaşı ilerledikçe okul, akran grupları ve toplum, onun sosyal çevresini oluşturup şekillendirmeye başlamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Sosyal algı düzeyi kişinin sosyalleşmesinde doğrudan etkili olmakla beraber, sosyal algılarımız olumlu yönde geliştikçe toplumsal yaşamdaki rolümüz daha da aktifleşmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyalleşme arttıkça bireyin benlik saygısı da artmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bireyin sosyal süreçler içerisinde yeni deneyimler kazanması bu deneyimler doğrultusunda yeni sosyal algılar geliştirmesini ve yeni beceriler kazanmasını kolaylaştıracaktır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Sosyal gelişim süreci içerisinde en fazla yaşam becerisi kazanabileceğimiz evre girişimciliğe karşı utanç ve suçluluk evresidir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">6.</span><span class="font6"> Aşağıdaki yaşam becerilerinden hangisi ahlaki açıdan karar verirken ya da bir davranışı başlatırken davranışlarımız üzerinde belirleyici bir rol oynamaktadır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Empati</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Problem çözme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yaratıcı düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Eleştirel düşünme</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Stresle baş etme</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">7.</span><span class="font6"> Problem çözme ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Problem çözme, soyutlama, araştırma, öğrenme, karar verme, çıkarımda bulunma, analiz ve sentez yapma gibi bilişsel süreçlerle ilintili olup en temel bilişsel süreçlerden birisidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Problem çözme, karşılaşılan problem durumları aşmak için beynin bilişsel süreçler dahilinde ürettiği yollardır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Problem çözme, bilişsel süreçler ve bu süreçlerin davranışsal düzenlemelerle ilişkisini içeren bir süreçtir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bireyin sağlıklı bir ruh hali geliştirmesi sosyal ve kişiler arası problemleri ne derece çözebildiğine bağlıdır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Problem çözme becerisi erkek çocuklarında kız çocuklarına oranla daha fazla gelişmiştir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">8.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi blişsel problem çözme becerilerinin geliştirilmesine yönelik yapılan çalışmalar için söylenemez?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Problem çözme becerileri okul öncesi gibi kritik bir dönemde geliştirilebilir; aksi durumda bireyler yaşam boyu problem durumlarla nasıl başa çıkabileceklerini öğrenemezler.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bilişsel problem çözme becerilerinin geliştirilmesi için hem çocuklar hem de anna babalarla çalışmalar yürütülebilir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Anne babalarla yapılan çalışmalar çocukların bilişsel problem çözme davranışlarını geliştirmek için etkili olmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Çocukların bilişsel problem çözme becerilerini desteklemek amacıyla en sık kullanılan programlardan birisi Kişiler Arası Bilişsel Problem Çözme Programı’dır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Kişiler Arası Bilişsel Problem Çözme Programı’nın genel amacı çocuklara ne düşüneceklerini değil, nasıl düşüneceklerini ve kendi fikirlerini nasıl değerlendirebileceklerini öğretmek ve bilişsel işlevlerdeki gelişimi hedeflemektir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">9.</span><span class="font6"> Kişiler Arası Bilişsel Problem Çözme Programı’nın içeriği ile ilgil olarak hangisi söylenemez?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Çocukların bilişsel problem çözme becerilerini desteklemek amacıyla en sık kullanılan programlardan birisi Kişiler Arası Bilişsel Problem Çözme Programı’dır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bu programın çocuklarda problem çözme düşünce biçimini geliştirdiği ve yüksek risk taşıyan davranışları azalttığı ve önlediği belirtilmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Programın genel amacı çocuklara ne düşüneceklerini değil, nasıl düşüneceklerini ve kendi fikirlerini nasıl değerlendirebileceklerini öğretmek ve bilişsel işlevlerdeki gelişimi hedeflemektir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Kişiler Arası Problem Çözme Programı okul öncesi kurumlarında kullanılabilmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Kişiler Arası Problem Çözme Programı sadece yetişkinler için geliştirilmiştir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">10.</span><span class="font6"> Yaşam becerileri bileşenlerinden empati becerisinin yaş ilerledikçe daha gözlenebilir olmasının sebebi aşağıdakilerden hangisi olabilir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Cinsiyet</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Ahlak gelişimi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal algı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bilişsel gelişim</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Bilişsel problem çözme</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark42"></a><span class="font8"><a name="bookmark43"></a>CEVAP ANAHTARI</span></h3>
<p><span class="font6">1. d 2. c 3. b 4. b 5. e 6. a 7. e 8. a 9. e 10. d</span></p>
<h2><a name="bookmark44"></a><span class="font9"><a name="bookmark45"></a>3. YAŞAM BECERİLERİNİN KURAMSAL TEMELLERİ - 2</span></h2>
<h3><a name="bookmark46"></a><span class="font8"><a name="bookmark47"></a>Giriş</span></h3>
<p><span class="font6">Bireyin kendisini koruma, geliştirme, sağlıklı olma, sosyal ilişkiler kurma gibi alanlarda yetkin olmasını sağlayan ve tüm yaşamı boyunca ihtiyaç duyacağı becerileri kapsayan yaşam becerilerinin, erken çocukluk yıllarından itibaren etkileri olduğu bilinmektedir. Öyle ki formal ve informal yollardan edindiğimiz bilgiler, kazandığımız yaşam becerileri ile birleştiğinde sosyal becerilerimiz, bilişsel becerilerimiz ve duygularla baş etme becerilerimizi olumlu yönde etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin insan hayatındaki önemini kavrayabilmek için bu becerilerin önemine değinen kuramları incelemekte fayda vardır. Çocukluktan ergenliğe geçerken biyolojik ve gelişimsel birtakım değişiklikler kendini göstermektedir. Bu süreç tüm gelişim alanlarında olmakla beraber algılarımızı da etkilemektedir. Toplum merkezli bir birey olma yolunda ilerlerken sosyal çevremizden de daha fazla etkilenmeye başlamakta; karşımıza çıkan problem durumlara yönelik takındığımız tavır veya sergilediğimiz davranışlarda da değişiklikler görülebilmektedir. Kısacası yaşımız ilerledikçe farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duymakta ve bu becerilere sahip olma durumumuz davranış ve tepkilerimizi etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin temelini oluşturan teori ve kuramlar çocuk ve ergen gelişim kuramı, bilişsel problem çözme, sosyal öğrenme kuramı, sosyal etki teorisi, duygusal gelişim, problem davranış teorisi ve psikolojik sağlamlık teorisi olarak sıralanmaktadır. Bu bölümde sosyal öğrenme kuramı, sosyal etki teorisi ve duygusal gelişim başlıkları ele alınacaktır.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark48"></a><span class="font8"><a name="bookmark49"></a>1.1. Sosyal Öğrenme Kuramı</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Albert Bandura tarafından geliştirilen sosyal öğrenme kuramı, aynı zamanda sosyal bilişsel öğrenme kuramı olarak da bilinmektedir. Bandura’ya göre insan düşünce ve davranışlarının birçoğunun temelinde sosyal çevreden elde edilen bilgiler yer almaktadır (Stadjkovic ve Luthans, 1998). Bu kurama göre sosyal çevre öğrenmemiz üzerinde önemli bir etkiye sahiptir. Teorinin temel yapısı birey, çevre ve davranış üçgeni üzerinde şekillenmekte; bu değişkenler birbirlerini sürekli olarak etkilemektedir (Bandura, 1986). Öyle ki ailenin, sosyal çevrenin hatta önceki kuşakların sosyal davranışlarımız üzerinde büyük etkileri bulunmaktadır (Bandura, 1999).</span></p>
<p><span class="font6">Bandura’ya göre sahip olduğumuz becerilerin birçoğunun kazanımı, model alma yoluyla gerçekleşir. Birey, çevresindekilerin davranışlarını gözlemleme yoluyla öğrenir; gözlediği davranışların nasıl yapıldığını ve bu davranışlarla ilgili kuralları zihninde kodlar. Bu kodlama daha sonra bireyin gözlediği davranışı gerçekleştirirken kendisine rehberlik eder (Bandura, 1986). Dolayısıyla yeni davranışlar kazanılmasında gözlem yapmanın payı büyüktür. Gözlem yoluyla öğrenme, sadece bir kişinin diğer kişilerin davranışlarını basit olarak taklit etmesi değil, çevredeki olayları bilişsel olarak işlemesiyle gerçekleşmektedir (Çakır, 2007).</span></p>
<p><span class="font6">Sosyal öğrenme kuramına göre öğrenmede dört temel süreç vardır. Bunlar dikkat etme, akılda tutma, davranışı tekrarlama ve motivasyondur. Birey çevresinde gerçekleştirilen davranışa dikkatini verir, bu davranışın nasıl gerçekleştirildiğini aklında tutar, davranışı uygun bir ortam bulduğunda tekrar eder ve daha sonra kullanmak üzere motive olur. Davranışın tekrar edilmesi ve öğrenilmesinde ödül ve cezanın önemli bir etkisi bulunmaktadır. Birey, ödül ve cezalarla toplumun sahip olduğu değer yargılar hakkında fikir edinir, hangi davranışın ona ödül getireceğini kavrar, sonrasında da olumlu davranışı pekiştirerek içselleştirir (Aydın, 1997). Olumlu davranışların içselleştirilmesi önemlidir. Zira yaşam sadece ödül ve cezalardan ibaret olsaydı birçok kişi hayatta kalamazdı. Dolayısıyla ödül beklemeden olumlu davranışı yerine getirmek sosyal yaşamın düzgün bir şekilde devam etmesini sağlayacaktır (Bandura, 1969). Sosyal yaşantıları bilişsel olarak yönetebilmek bu noktada önem kazanmaktadır. Bandura, bu süreci öz düzenleme olarak tanımlamaktadır (Bandura, 1986). Hedefler belirleyerek bu hedefleri gerçekleştirmeye yönelik stratejiler geliştirmek anlamına gelen öz düzenleme (Risemberg ve Zimmerman, 1992), temel yaşam becerileri arasında yer almaktadır.</span></p>
<p><span class="font6">Gözlem ve taklit yolu ile öğrenilen davranışlar bireye yardımlaşma, iş birliği, paylaşma gibi olumlu sosyal beceriler kazandırabilir. Bunun yanı sıra olumsuz sonuçlara da neden olabilir. Yapılan çalışmalar sigara gibi alışkanlıkların gözlem yoluyla öğrenilebileceğini ve yine bu yolla önlenebileceğini ortaya koymaktadır (Bektaş, Öztürk, Armstrong, 2010). Benzer bir şekilde alkol kullanımı ile sosyal öğrenme arasında bir ilişki olduğu; anne, baba, ağabey ve/veya ablası alkol alan çocukların, alkol kullanımının almayanlara göre daha fazla olduğu belirtilmektedir (Herken, Özkan, Çilli ve Bodur, 2000). Yapılan bir derleme çalışmasında internet ve benzeri teknolojilerin çocuklar ve gençler üzerinde bağımlılık, anti sosyal davranış bozuklukları, fiziksel, sosyal, bilişsel ve psikolojik gelişim sorunları gibi olumsuz etkilere neden olduğu; özellikle şiddet içerikli görüntülerin saldırganlığı artırdığı aktarılmaktadır (Dolu, Büker, Uludağ, 2010). Farklı olarak sosyal öğrenme kuramına dayalı öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin akademik başarılarının kalıcılığı üzerinde büyük bir etkisi olduğu saptanmıştır (Demirbaş ve Yağbasan, 2005).</span></p>
<p><span class="font6">Çevre ile etkileşim sonucu elde edilen kazanımların bireyin davranışlarını olumlu veya olumsuz olarak etkileyebileceği yapılan araştırmalar ve gözlemlerle ortaya konulmuştur. Bireyin gözlem ve taklit yolu ile öğrendiği ve bu öğrenmelerin kendisine öz düzenleme gibi yaşam becerileri kazandırabileceği gerçeğinden yola çıkılarak, erken yaşlardan itibaren çevresinde iyi rol modellerin bulunmasının yadsınamaz olduğu söylenebilir. Bireyin yakın çevresinde yer alan anne, baba ve öğretmenlerin iyi birer rol model olarak birey için gerekli olan yaşam becerilerini ona kazandırabileceği söylenebilir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark50"></a><span class="font8"><a name="bookmark51"></a>1.2. Sosyal Etki Teorisi</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Sosyal etki teorisi bireyin davranış ve düşüncelerinin çevresinden etkilendiği fikrini savunmaktadır. Bireyler sergileyecekleri davranışa karar vermek için çevresindeki kişilerin görüşlerine önem vermektedirler. Bibb Latane tarafından geliştirilen bu teoriye göre sosyal etkinin gücü bazı matematiksel denklemlere dayandırılmaktadır. Sosyal etkinin gücü f = f (SIN) formülü ile açıklanmaktadır. Bu formülü oluşturan üç temel değişken bulunmaktadır. Bunlar güç (Strength), yakınlık ( Immediacy) ve sayıdır (Number). Bu teoriye göre sosyal etki bu üç değişkenin çarpımının fonksiyonuna eşittir. Sosyal etkiye maruz kalan bireye hedef, bireyi sosyal olarak etkileyebilecek birey veya bireylere ise kaynak ismi verilmektedir (Yüksel, 2018; Latane, 1996).</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Güç: </span><span class="font6">Kaynağın sosyal ve toplumsal statüsü, toplumdaki yeri, bireyin hayatındaki önemi bireyin davranışlarını etkilemektedir. Örneğin birey kendi hayatı ile ilgili karar verirken değer verdiği kişinin düşüncelerini daha çok dikkate almaktadır.</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Yakınlık: </span><span class="font6">Bireyi etkileme ihtimali olan kişi ile bireyin zaman ve mekândaki yakınlığıdır. Kişiye yakın olmanın sosyal etkiyi artıracağı düşünülmektedir. Örneğin bireyin yanında oturan ve onunla sohbet eden öğretmeninin birey üzerindeki etkisi bir ay önce sohbet ettiği öğretmeninden daha fazladır.</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Sayı: </span><span class="font6">Sayı ise bireyi etkileme ihtimali olan kişilerin sayısını açıklamaktadır. Gruptaki kişi sayısı arttıkça sosyal etkinin artacağı yönünde kesinlik bulunmamaktadır. Birinci kişinin ikinci ve üçüncü kişiden daha fazla etkisi olduğu savunulmaktadır. Gruba eklenen kişi sayısının etkisi grupta hâlihazırda yer alan kişilerden daha az olmaktadır (Latane, 1981, Yüksel, 2018; Latane, 1996; Nowak, Szamrej ve Latane, 1990).</span></p>
<p><span class="font6">Latane’e göre bireyin davranışları bu üç değişkenden etkilenmektedir. Bu üç değişken bireyin çevresinden etkilenme durumunu tayin etmektedir. Kaynağın güçlü olması, bireye yakın olması ve sayısının fazla olması birey üzerindeki sosyal etkiyi artırmaktadır. Ayrıca bu teoriye göre bireyler küçük gruplar hâlindeyken sosyal etkiden daha fazla etkilenmektedirler (DeWall, Twenge, Bushman, Im ve Williams, 2010; Nowak, Szamrej ve Latane, 1990).</span></p>
<p><span class="font6">Görüldüğü üzere insanın sosyal çevresinde bulunan kişilerin alacağı kararlar ve takınacağı tavırlar üzerinde bir etkisi bulunmaktadır. Bu kişilerin yeni öğrenmeler ve kazanılacak yaşam becerileri üzerindeki etkisi de yadsınamaz. Bu bağlamda bireyin çevresinde yer alan kişilerin iyi birer rol model olarak olumlu bir etkiye sahip olması önem kazanmaktadır.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark52"></a><span class="font8"><a name="bookmark53"></a>1.3. Duygusal Gelişim</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Bebekler doğdukları andan itibaren etrafındaki diğer yetişkinler, çocuklar ve akranlarıyla ilişkiler geliştirmeye başlamaktadır. Bu ilişkiler süresince kendilerini çevreleyen diğer bireylerden belirli işaretler almakta ve tepkilerini duygusal işaretlerle karşı tarafa yansıtmaktadırlar (Erden, 2012). Öyle ki, diğer bebekler ağladıklarında onlar da ağlamakta, kendilerine gülümseyen yetişkinlere benzer olumlu tepkilerde bulunmaktadırlar. Duyusal tepkilerini taklit yolu ile öğrenen bebekler için bir süre sonra bu tepkiler öğrenilmiş davranışlara dönüşmektedir. Örneğin insan yabancılara karşı tedirgin olma ya da arkadaş canlısı bir tutum sergileme, çevredeki bazı hayvanlardan korkma veya endişe duyma gibi duyguları yetişkinlerden gözlemleyerek, onların tepkilerini taklit ederek öğrenmektedir (Cook ve Cook, 2005). Duygularını ilk kez aile ortamında keşfetmeye başlayan bebekler için anne babalarının çevreye karşı verecekleri duygusal tepkiler bu bağlamda önem kazanmaktadır.</span></p>
<p><span class="font6">Duygular ve duygusal tepkiler, çocuğun yaşamını sürdürmesi, iletişim kurması ve davranışlarını yönetmesinde önemli bir rol oynamaktadır (Öztürk Samur, 2015). Öyle ki sahip olduğu duygular yüz ifadelerine yansımakta (Sroufe, 1997), iletişimin sağlıklı şekilde yürütülmesinde önemli rol oynamakta (Ramey ve Ramey, 1999) ve uygun tepkiler vermesini sağlayan bilgilerin öğrenilmesine öncülük etmektedir (Feldman, 1997). Bunun yanı sıra kişiler arası ilişkileri etkilemekte ve bu ilişkileri yönetebilme konusunda onu motive etmektedir (Southam-Gerow, 2014). Duygular aynı zamanda öğrenmeler üzerinde de önemli bir rol oynamaktadır. Zira öğrenme sürecinde sahip olduğu duygular bu süreci etkilemektedir (D’Mello ve Graesser, 2012).</span></p>
<p><span class="font6">Büyüdükçe yeni duygular öğrenen çocukların, sahip oldukları bu duyguları düzenlemeleri ve uygun yerlerde kullanmaları beklenmektedir (San Bayhan ve Artan, 2004). Duygularla başa çıkma, duygularını ifade etme, başkalarının duygularını anlama ve uygun tepkiler verme bağlanma türü, mizaç özellikleri ve empati becerisi ile ilişkilidir (Öztürk Samur, 2015). Bowlby; bağlanmayı korku, yorgunluk ya da hastalık durumunda bir figürle ilişki kurmak ya da yakınlık aramak için duyulan güçlü istek olarak tanımlamaktadır (Durmuşoğlu, Hamarta, Deniz, Öztürk, 2006). Birey bu durumlarda etrafında ona yakınlık gösteren bir başka kişi ile yakınlık kurabiliyorsa o kişi ile arasında bir bağlanma örüntüsü oluşmaya başlar ve o kişiyi model alarak taklit eder, o kişiden öğrenir. Bireyin çevresine uyumunu etkileyen diğer etken sahip olduğu mizaç özellikleridir. Yapılan çalışmalar kolay mizaca sahip bireylerin çevreye karşı olumlu duygulara sahip olduğunu göstermektedir (Lerner, 1997). Benzer bir şekilde olumlu duyguya sahip kişilerin daha dışa dönük, anlaşılmaya açık, düşünceli ve empatik becerilerinin gelişmiş olduğu bilinmektedir. Böylece daha güçlü sosyal ilişkiler kurabilirler (Harker ve Keltner, 2001). Son olarak empati becerisine sahip olan bireyler, başkalarının duygularını daha kolay anlayıp tepkilerini ona göre düzenleyebilirler (Southam-Gerow, 2014). Önceleri sadece kendi duygularını belirten bebek ve çocuklar, zamanla karşısındakilerin duygularına dikkat etmeye ve bu duyguları anlamaya çalışırlar. Büyüyüp sözcük dağarcıkları geliştikçe hem kendi duygularını hem de başkalarının sahip olduğu duyguları ifade edebilmeye başlamaktadırlar (San Bayhan ve Artan, 2004).</span></p>
<p><span class="font6">Sonuç olarak duygusal gelişim kişiler arası ilişkiler başta olmak üzere sosyal ilişkiler üzerinde de büyük etkiye sahiptir. Kendi duygularını tanıma ve düzenleme, empati becerisinin artması ile başkalarının duygularını anlama, sosyal ve duygusal öğrenmeye katkı sağlayacaktır. Bu bağlamda temel yaşam becerilerinden olan empati ve kişiler arası ilişkilerin duygusal gelişimle yakından ilişkili olduğu ve her iki değişkenin de birbirini etkilediği söylenebilir. Kısacası duygusal gelişimle ilgili kazanılacak yaşam becerileri insanın duygusal gelişim ve onunla bağlantılı olarak sosyal gelişimini de etkileyecektir.</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulamalar</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Orta çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinizi göz önünde bulundurarak bu dönemlerde size olumlu veya olumsuz etki eden sosyal olayları yazınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Çevrenizde yer alan kişilerden fikren en fazla etkilendiğiniz ve/veya örnek aldığınız kişi kimdir? Nedenini tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Orta çocukluk, ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinizi göz önünde bulundurarak bu dönemlerde çevrenizdeki olaylara karşı verdiğiniz duygusal tepkileri hatırlayınız. Bu tepkiler birbirinden farklılık göstermekte midir? Nedenini tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Sosyal çevrenizle etkileşim sonucu kazandığınız yaşam becerileri ile ilgili zihinsel bir sorgulama yapınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Tamamen duygularınızla hareket etseydiniz bu durum kişiler arası ilişkilerinizi nasıl etkilerdi? Geçmiş deneyimleriniz üzerinden bir örnek durum belirleyerek açıklayınız.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulama Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Sosyal öğrenme kuramını birkaç cümle ile açıklayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Gözlem ve taklit yolu ile kazanılabilecek yaşam becerilerine örnek veriniz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Çevremizdeki rol modeller ile sahip olduğumuz yaşam becerileri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Duygularımız ve duygusal tepkilerimiz davranışlarımızı yönetmemizde ne derece etkilidir? Açıklayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Duygusal gelişim ile sahip olduğumuz yaşam becerileri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark54"></a><span class="font8"><a name="bookmark55"></a>Bölüm Özeti</span></h3>
<p><span class="font6">Bu bölümde yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan sosyal öğrenme kuramı, sosyal etki teorisi ve duygusal gelişim konuları üzerinde duruldu. Adı geçen konuları irdeleyerek, alan yazında yürütülen ilgili araştırmalara değinildi. Son olarak ele alınan konuları yaşam becerileri ile ilişkilendirecek örnekler ve öneriler sunuldu.</span></p>
<p><span class="font6">Bölüm sonunda öğrencilerin yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan sosyal öğrenme kuramı ve sosyal etki teorisi ile duygusal gelişim konusunda belirlenen kazanımlara ulaştıkları düşünülmektedir.</span></p>
<h2><a name="bookmark56"></a><span class="font9"><a name="bookmark57"></a>Ünite Soruları</span></h2>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">1.</span><span class="font6"> Sosyal öğrenme kuramı ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bu kuram aynı zamanda sosyal bilişsel öğrenme kuramı olarak da bilinmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bu kurama göre sosyal çevre öğrenmemiz üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Teorinin temel yapısı birey, çevre ve davranış üçgeni üzerinde şekillenmekte; bu değişkenler birbirlerini sürekli olarak etkilemektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bu kurama göre ailenin, sosyal çevrenin, hatta önceki kuşakların sosyal davranışlarımız üzerinde büyük etkileri bulunmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Bu kurama göre sahip olduğumuz davranışların tümü genlerimiz aracılığı ile bir nesilden diğerine aktarılır.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">2.</span><span class="font6"> Bandura’ya göre sahip olduğumuz becerilerin birçoğunun kazanımı, model alma yoluyla gerçekleşir. Aşağıdaki örneklerden hangisi bu ifadeyi güçlendiren bir örnek değildir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Annesi ve babası yardım etmeyi seven bir çocuğun yardımsever olması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Kolay mizaca sahip bir annenin çocuğunun da kolay mizaçlı olması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Kitap okumayı seven arkadaşları olan bir çocuğun da kitaplara ilgi duyması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sorunlarını kaba kuvvetle çözen bir kişinin çocuğunun da bu yola başvurması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Örümceklerden çok korkan bir annenin çocuğunun da aynı korkuları taşıması.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">3.</span><span class="font6"> Sosyal öğrenme kuramına göre aşağıdakilerden hangisi öğrenmenin süreçleri arasında yer almaz?</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">A) Güç</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">B) Motivasyon</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Davranışı tekrarlama</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Akılda tutma</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Dikkat etme</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">4.</span><span class="font6"> I. Kaynağın güçlü olması sosyal etkiyi artırmaktadır.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">II . Büyük gruplar sosyal etkiden daha fazla etkilenmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">II I. Kaynağın bireye yakın olması sosyal etkinin gücünü artırmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">IV . İletişim sosyal etkinin gücünü etkileyen değişkenlerdendir.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Yukarıda verilen ifadelerden hangileri Sosyal Etki Teorisi ile ilgili doğru bilgileri yansıtmaktadır?</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) I-IV</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) II-III</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) I-II</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) I-III</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) III-IV</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">5.</span><span class="font6"> ‘Sosyal Etki Teorisine göre sosyal etki güç,............................ve sayı değişkenlerinden</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">etkilenmektedir.’ ifadesindeki boşluğa aşağıdaki seçeneklerden hangisi gelmelidir?</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Otorite</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Yakınlık</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">C) Yetki</span></p>
<p><span class="font6">D) Statü</span></p>
<p><span class="font6">E) İletişim</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">6.</span><span class="font6"> Mehmet, işiyle ilgili önemli bir kararın eşiğindedir. Bu karar hakkında amcasından görüş almaya karar verir. Amcasının ona verdiği fikirler Mehmet’in aklına yatar ve bu doğrultuda bir karar ü reti r.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Yukarıdaki örnek Sosyal Etki Teorisinin hangi değişkenine örnektir?</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Güç</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Yakınlık</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sayı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Otorite</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) İletişim</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">7.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi duygusal bir tepkidir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bireyin aldığı eğitim sonucu kişiler arası problem çözme becerilerden ilerleme kaydetmesi.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bir bebeğe gülümseyen yetişkinin bebekten de benzer bir tepki alması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Alkol kullanan anne babaların çocuklarının da alkole ilgi duyması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Akranları sigara içen bir ergenin sigaraya başlaması.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Tuttuğu takımın gol atması için bireyin totem yapması, bu toteme göre her köşe vuruşundan önce kendi kendine gülümsemesi.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">8.</span><span class="font6"> Duygularla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Duygular ve duygusal tepkiler, çocuğun yaşamını sürdürmesi, iletişim kurması ve davranışlarını yönetmesinde önemli bir rol oynamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Duygularımız başkalarıyla kurduğumuz iletişimin sağlıklı şekilde yürütülmesinde önemli rol oynamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Duygular uygun tepkiler vermemizi sağlayan bilgilerin öğrenilmesine öncülük etmektedirler.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Duygular öğrenmelerimiz üzerinde önemli bir rol oynamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Duygular bilişsel gelişim ile doğrudan ilişkili olup bilişsel gelişimin ilerlemesinde de son derece etkilidirler.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">9.</span><span class="font6"> Duygularla başa çıkma, duyguları ifade etme ve başkalarının duygularını anlama aşağıdakilerden hangisi ile ilişkili değildir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bilişsel problem çözme becerisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bağlanma türü</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Mizaç özellikleri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Huy</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Empati becerisi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">10.</span><span class="font6"> Duygusal gelişimi etkileyen değişkenlerle ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Olumlu duygulara sahip kişiler daha dışa dönük, anlaşılmaya açık, düşünceli ve empatik becerileri gelişmiştir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Olumlu duygulara sahip kişiler daha güçlü sosyal ilişkiler kurabilirler.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Empati becerisine sahip olan bireyler, başkalarının duygularını daha kolay anlayıp tepkilerini ona göre düzenleyebilirler.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Kolay mizaca sahip bireyler çevrelerine karşı daha fazla olumlu duygulara sahiptirler.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Cinsiyet duygusal gelişim üzerinde etkilidir. Keza erkek çocuklar duygularını daha kolay ifade edip daha hızlı gelişirler.</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark58"></a><span class="font8"><a name="bookmark59"></a>CEVAP ANAHTARI</span></h3>
<p><span class="font6">1. e 2. b 3. a 4. d 5. b 6. a 7. b 8. e 9. a 10. e</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h2><a name="bookmark60"></a><span class="font9"><a name="bookmark61"></a>4. YAŞAM BECERİLERİNİN KURAMSAL TEMELLERİ - 3</span></h2></li></ul>
<h3><a name="bookmark62"></a><span class="font8"><a name="bookmark63"></a>Giriş</span></h3>
<p><span class="font6">Bireyin kendisini koruma, geliştirme, sağlıklı olma, sosyal ilişkiler kurma gibi alanlarda yetkin olmasını sağlayan ve tüm yaşamı boyunca ihtiyaç duyacağı becerileri kapsayan yaşam becerilerinin, erken çocukluk yıllarından itibaren etkileri olduğu bilinmektedir. Öyleki formal ve informal yollardan edindiğimiz bilgiler, kazandığımız yaşam becerileri ile birleştiğinde sosyal becerilerimiz, bilişsel becerilerimiz ve duygularla baş etme becerilerimizi olumlu yönde etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin insan hayatındaki önemini kavrayabilmek için bu becerilerin önemine değinen kuramları incelemekte fayda vardır. Çocukluktan ergenliğe geçerken biyolojik ve gelişimsel bir takım değişiklikler kendini göstermektedir. Bu süreç tüm gelişim alanlarında olmakla beraber algılarımızı da etkilemektedir. Öyleki bilişsel problem çözme süreçlerimizde farklılıklar gözlenmekte; toplum merkezli bir birey olma yolunda ilerlerken sosyal çevremizden de daha fazla etkilenmeye başlamaktayız. Bunun yanı sıra, karşımıza çıkan problem durumlara yönelik takındığımız tavır veya sergilediğimiz davranışlarda da değişiklikler görülebilmektedir. Kısacası yaşımız ilerledikçe farklı yaşam becerilerine ihtiyaç duymakta ve bu becerilere sahip olma durumumuz davranış ve tepkilerimizi etkilemektedir.</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerilerinin temelini oluşturan teori ve kuramlar çocuk ve ergen gelişim kuramı, bilişsel problem çözme, sosyal öğrenme kuramı, sosyal etki teorisi, duygusal gelişim, problem davranış teorisi ve psikolojik sağlamlık teorisi olarak sıralanmaktadır. Bu bölümde problem davranış teorisi ve psikolojik sağlamlık teorisi başlıkları ele alınacaktır.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark64"></a><span class="font8"><a name="bookmark65"></a>4.1. Problem Davranış Teorisi</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Richard Jessor ve Shirley Jessor (Jessor ve Jessor, 1977, Jessor, 2014) tarafından geliştirilen Problem Davranış Teorisi bireyin riskli veya problemli davranışlarının ortaya çıkma nedenleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Bu kuram ışığında </span><span class="font6" style="font-style:italic;">riskli davranış</span><span class="font6"> bireyin sağlıklı psikolojik gelişimini engelleyen tüm olumsuzluklar olarak tanımlanmaktadır. </span><span class="font6" style="font-style:italic;">Problem davranış</span><span class="font6"> ise bireyin öğrenmesine engel olan, çevresi ile ilişkilerini ve etkileşimini olumsuz etkileyen davranışlar olarak tanımlanmaktadır. Problem davranışlara örnek olarak antisosyal davranışlar, madde kullanımı, erken yaşta cinsel ilişkiye girme gibi durumlar verilebilmektedir. Jessor’a (1997) göre ergen risk davranışlarının nedenlerinin büyük bir oranı bu teori ile açıklanabilmektedir. Bu teoriye göre bireyin sergilediği problem davranışlar kişilik sistemi, algılanan çevre sistemi ve davranış sisteminden kaynaklanmaktadır (Jessor, Turbin ve Costa, 1997).</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">a) Kişilik sistemi: Bireyin beklentilerini, tutumlarını, kendisi ve toplumla uyumu gibi değişkenlerle bu değişkenler arasındaki ilişkileri içermektedir. Tüm kişisel değer ve beklentileri, bireyin kendisi ve toplumla olan ilişkisini kapsamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">b) Algılanan çevre sistemi: Yapısal ve sosyal çevre olarak ikiye ayrılmaktadır. Yapısal çevre bireyin davranışlarını direk ve dolaylı olarak etkileyen çevresini; sosyal çevre ise eğitim düzeyi, sosyoekonomik düzey gibi yapısal değişiklikleri içermektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">c) Davranış sistemi: Bu sistem problem davranışlar ve uygun davranışları içermektedir. Alkol veya uyuşturucu kullanma, problem bir davranışı yansıtmaktadır. Bireyin yeteneklerine uygun sosyal aktivitelerde bulunması ise uygun davranışlara örnektir (Jessor, 2014).</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Her sistemde risk faktörleri ve koruyucu faktörler yer almaktadır. Risk faktörleri bireyin problem davranışla ilgilenme oranını artırırken koruyucu faktörler bireyin problem davranışla ilgilenme oranını azaltmaktadır. Diğer bir deyişle, koruyucu faktörler bireyin risk faktörlerinden etkilenerek riskli davranışlar sergileme oranını azaltmaktadır. Bunun yanı sıra bireyin riskli davranışlar sergileme durumunda yaşayacağı olumsuz sonuçların birey üzerindeki etkisini de azalttığı görülmektedir (Jessor, Turbin ve Costa, 1997; Jessor, Turbin, Costa, Dong, Zhang, ve Wang, 2003; Karaman, 2013).</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">-------> ■-------> । 1.Figür</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Olumsuz Sonuçlar</span></p>
<p><span class="font6">Riskli Davranışlar</span></p>
<p><span class="font6">Risk Faktörleri</span></p>
<p><span class="font6">Koruyucu Faktörler</span></p>
<p><span class="font6">Jessor, Turbin ve Costa, kişilik sistemi, algılanan çevre sistemi ve davranış sistemi içerisinde yer alan risk faktörleri ile koruyucu faktörleri belirtikleri bir envanter geliştirmişlerdir. Ergen Sağlığı ve Gelişimi Envanteri (Adolescent Health and Development Questionnaire) ismi verilen bu araç içerisinde risk faktörleri ve koruyucu faktörler bir arada görülebilmektedir (Siyez ve Aysan, 2007).</span></p>
<p><span class="font6">Tablo1. Kişilik sistemi, algılanan çevre sistemi, davranış sistemi içerisinde yer alan risk faktörleri ve koruyucu faktörler</span></p>
<p><span class="font6">Kişilik Sistemi İçerisinde Yer Alan Kişilik Sistemi İçerisinde Yer Alan Koruyucu Faktörler Risk Faktörleri</span></p>
<table border="1">
<tr><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Depresif duygu durumu</span></p></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Sağlığa verilen değer</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Yabancılaşma duygusu</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Başarıya verilen değer</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Günlük yaşamda algılanan stres</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Gelecek beklentisi</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Okulu bırakma düşüncesi</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Başarı beklentisi</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Risk alma eğilimi</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Benlik algısı</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Alkol kullanma</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">- Yıkıcılık toleransı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Okula yönelik pozitif tutumlar</span></p></li></ul></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:bottom;">
<p><span class="font6">Algılanan Çevre Sistemi İçerisinde</span></p>
<p><span class="font6">Yer Alan Risk Faktörleri</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">Algılanan Çevre Sistemi İçerisinde Yer Alan Koruyucu Faktörler</span></p></td></tr>
</table>
<table border="1">
<tr><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Problem davranışlarla ilgili rol modeller</span></p></td><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Problem davranışların ebeveynler, arkadaşlar, okuldaki öğrenciler ve yaşanılan çevre tarafından onaylanmaması</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Maddelere ulaşılabilirlik</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Uygun davranışlar ile ilgili ebeveyn ve arkadaş modelleri</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Çetelere ulaşılabilirlik</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Yaşanılan çevreden algılanan sosyal destek</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Yaşanılan çevrenin özellikleri</span></p></td><td style="vertical-align:middle;">
<p><span class="font6">- Yakın çevrenin başarıya verdiği değer</span></p></td></tr>
<tr><td style="vertical-align:top;">
<p><span class="font6">- Arkadaş baskısı</span></p></td><td style="vertical-align:bottom;">
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">- Ebeveyn ve arkadaş arasındaki uyum</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Ebeveyn, arkadaş etkisi, aile ilişkileri memnuniyeti</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Davranış Sistemi İçerisinde Yer Alan Koruyucu Faktörler</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">- Algılanan akademik başarı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Sosyal aktivitelere katılma</span></p></li></ul></td></tr>
</table>
<p><span class="font6">Problem davranışlarla ilgili olarak yürütülen bir çalışmada, koruyucu faktörlerin bireyi etkileme oranı ile problem davranış sergileme oranı arasında ters bir ilişki olduğu ortaya konulmuştur. Elde edilen bulgulara göre bireyin sahip olduğu koruyucu faktörler arttıkça problem davranış sergileme oranı azalmaktadır (Jessor, Turbin ve Costa, 1997). Benzer bir şekilde, ergenlerin katılımıyla yürütülen bir başka çalışmada risk faktörleri ile problem davranışlar arasında pozitif yönde; koruyucu faktörler ile problem davranışlar arasında ise negatif yönde bir ilişki olduğu saptanmıştır (Siyez ve Aysan, 2007). Bu nedenle bireylerin erken yaşlardan itibaren koruyucu faktörlerle ilgili kendilerini geliştirme fırsatlarına sahip olmaları önem taşımaktadır. Bu faktörlerle ilgili kendini geliştirebilmesi için bireye uygun ortam yaratılması ve bireyin çevresindeki kişiler tarafından desteklenmesi gerekmektedir. Öte yandan bireye kazandırılacak yaşam becerilerinin de koruyucu bir faktör oluşturabileceği düşünülerek eğitim programları bu bağlamda düzenlenmelidir.</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark66"></a><span class="font8"><a name="bookmark67"></a>4.2. Psikolojik Sağlamlık (Dayanıklılık) Teorisi</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Psikolojik sağlamlık teorisinin temelleri bireylerin deneyimlediği güçlükler ve bu güçlüklerin birey üzerindeki etkilerine dayanmaktadır. Amerikan Psikologlar Birliği (American Psychological Association, 2014) psikolojik sağlamlığı güçlük, travma, trajedi, tehdit ve risk durumlarında bireylerin sergilediği adaptasyon süreci olarak tanımlamaktadır. Fraser, Richman ve Galinsky ise psikolojik sağlamlığı zor koşullar altında olumlu ve beklenmedik başarılar kazanma ve sıra dışı koşul ve durumlara uyum sağlama becerisi olarak açıklamaktadır (Gizir, 2007). Psikolojik sağlamlığın birçok tanımı bulunmakla beraber bu tanımların birkaç ortak özellik etrafında şekillendiği görülmektedir (Southwick, Bonanno, Masten, Panter-Brick ve Yehuda, 2014). Aşağıda bu tanımların ortak özelliklerine yer verilmiştir:</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">- Psikolojik sağlamlıktan söz edebilmek için bireyin zorluk veya riskli bir duruma maruz kalmış olması gerekmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Psikolojik sağlamlık bireyin yaşamının tüm alanlarında geçerli bir süreç olmayabilir. Öyle ki iş yerinde strese karşı dayanıklılık gösteren bir birey, ikili ilişkilerinde maruz kaldığı şiddete karşı aynı dayanıklılığı göstermeyebilir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Psikolojik sağlamlık riske karşı bireyin baş etme becerilerini sergilediği bir süreci kapsamaktadır. Durağan değil dinamik olma özelliği bulunmaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Bireyin psikolojik sağlamlık kapasitesi artabilmekte veya azalabilmektedir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">- Psikolojik sağlamlık geliştirebilir ve öğrenilebilir olma özelliği taşımaktadır.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">Psikolojik sağlamlıkla ilgili yapılan benzetmelerin belki de en açıklayıcı olanı, psikolojik sağlamlığın hacıyatmaz bebeklerine benzetilmesidir (Oğuz, 2019). Zira bu bebekler, aldıkları darbeler karşısında devrilmemekte, geriye doğru hareket ederek eski hallerine dönebilmektedirler. Nitekim psikolojik sağlamlık belirtileri gösteren bir çocuk, annesini kaybettikten sonra bu duruma uyum sağlayabilir ve iyileşme süreci gösterebilir. (American Psychological Association, 2014).</span></p>
<p><span class="font6">Psikolojik sağlamlıkla ilgili Werner (1997) tarafından 1982’de başlanan ve kırk yıl süren boylamsal bir araştırma bu kavramın anlaşılmasında oldukça önemli bir yere sahiptir. Bu araştırmada 1955 yılında, Havai’de doğan 698 çocuğun üzerindeki biyolojik ve psikososyal risk faktörlerinin etkisi araştırılmıştır. Bu risk faktörleri yoksulluk, boşanma, düşük eğitim düzeyine sahip olma veya ruh sağlığı problemleri olan anne/babaya sahip olma gibi faktörlerden oluşmaktadır. Araştırma kapsamına alınan çocuklar, sağlık çalışanları ve sosyal çalışanlar tarafından 1, 2, 10, 18, 32 ve 40 yaşlarında iken gelişimsel değerlendirmeye tabi tutulmuşlardır. Bu çocukların üçte birinin 40 yaşına geldiğinde yetişkinlikte düzenli bir işe sahip, ekonomik olarak bağımsız ve düzenli bir aile hayatına sahip bireyler oldukları saptanmıştır. Araştırmacılar bu durumu çocukların psikolojik sağlamlık özelliğine sahip olmaları ile açıklamışlardır.</span></p>
<p><span class="font6">Bireyin psikolojik sağlamlık özelliğinin ortaya çıkabilmesi için güçlük, travma gibi olumsuz durumlara maruz kalması ve bunlar karşısında olumlu bir gelişme göstermesi gerekmektedir. Bu açıdan teorinin temeli risk faktörlerine ve koruyucu faktörlere dayanmaktadır. Riskler bireylerin güçlük ve travma gibi olumsuzluklara maruz kalma durumunu açıklar Koruyucu faktörler ise bireylerin risklere maruz kalma ihtimalini azaltan veya ortadan kaldıran faktörleri ifade eder. (Masten, 2001; Leipold ve Greve, 2009) .</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark68"></a><span class="font8"><a name="bookmark69"></a>4.2.1. Psikolojik Sağlamlık ve Risk Faktörleri</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Risk, negatif bir sonuç görülme olasılığını artıran bir ya da daha fazla faktörün ya da etkinin varlığı olarak tanımlanmaktadır. Risk faktörleri ise zorlu durumlarda bireyin direncini azaltan faktörler olarak kavramsallaştırılmıştır. Risk faktörleri birey üzerinde olumsuz bir etkiye sahip olan durumun olma olasılığını artıran faktörlerdir (Masten, 2001; Southwick, Bonanno, Masten, Panter-Brick ve Yehuda, 2014).</span></p>
<p><span class="font6">Psikolojik sağlamlık açısından risk faktörleri bireysel, ailesel ve çevresel faktörlerden oluşmaktadır. Bireysel risk faktörleri, olumsuz yaşantılara maruz kalan bireylerin etkili bir başa çıkma eğilimi sergilemelerini engelleyen ve uyum problemlerinin ortaya çıkma olasılığını arttıran kişilik özellikleri (Werner, 1997) olarak ele alınmaktadır. Düşük doğum ağırlığı, kronik hastalıklar, özel eğitime gereksinim durumu, ruh sağlığı sorunları, sosyal ilişki kurmada başarısızlık, uyum sağlama becerilerinde başarısızlık, davranış bozuklukları, akademik başarısızlık ve kendine güven duymama bireysel risk faktörlerine örnek olarak verilebilir (Bradley, Whiteside, Munford, Casey, Kelleher ve Pope, 1994; Gizir, 2007). Bireylerin olumsuz durumları deneyimlemelerine neden olan ailesel özellikler, ailesel risk faktörleri olarak tanımlanmaktadır. Madde bağımlısı aile fertleri, sürekli çatışma ortamının olduğu bir ev ortamı, ihmalkâr bir aile yapısı, yetersiz ebeveynlik becerilerine sahip aile üyeleri aileye bağlı risk faktörlerinden bazılarıdır (Smokowski, Reynolds ve Bezruczko, 2000). Çevresel risk faktörleri ise bireyin yaşadığı ortam ve ülke koşullarına bağlı olarak ortaya çıkan risk faktörleridir. Örnek olarak ülkedeki işsizlik oranının yüksek olması, yoksulluk, savaş, doğal afetler sıralanabilir (Goodman, 2004; Gizir, 2007).</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<h3><a name="bookmark70"></a><span class="font8"><a name="bookmark71"></a>4.2.2. Psikolojik Sağlamlık ve Koruyucu Faktörler</span></h3></li></ul>
<p><span class="font6">Koruyucu faktörler birey açısından istenmeyen bir sonucun olasılığını azaltan nitelikler veya özellikler olarak tanımlanmaktadır. Koruyucu faktörler risklerin birey üzerindeki etkisini azaltan ve bireyin uyum sağlama sürecini kolaylaştıran faktörlerdir. Koruyucu faktörler bireysel (içsel) koruyucu faktörler, ailesel ve çevresel koruyucu faktörler olarak üçe ayrılmaktadır (Werner, 1997; Zimmerman, 2013). Etkili iletişim kurma, empati, olumlu davranışlar sergileme, problem çözme becerisi ve yaratıcılık bireysel koruyucu faktörlere örnek olarak verilebilir. Olumlu aile ilişkileri, güvenli bir aile ortamı ve ebeveynlik becerisi yüksek aileler, ailesel koruyucu faktörler arasında yer almaktadır. Çevresel koruyucu faktörler ise akran desteği, olumlu arkadaşlık ilişkileri, sosyal destek, ücretsiz ve kaliteli kamu hizmetleri (sağlık, eğitim vb.) şeklinde örneklendirilebilir (Van Breda, 2001; Smokowski, Reynolds ve Bezruczko 2000).</span></p>
<p><span class="font6">Yaşam becerileri açısından değerlendirdiğimiz zaman, yaşam becerileri ile bireysel korucu faktörlerin benzer beceriler olduğu görülmektedir. Yaşam becerileri eğitim programları, bireylerin bireysel koruyucu faktörlerinin de gelişimine katkı koymaktadır. Böylece bireyler riskli durumlara karşı daha donanımlı hale gelecek ve uyum sağlama becerileri artacaktır (Shean, 2015).</span></p>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulamalar</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Etrafınızda problem davranışlar sergileyen bireyleri gözlemleyiniz. Bu davranışların ortaya çıkmasındaki risk faktörleri neler olabilir? Zihninizde tartışınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Çevrenizde herhangi bir problem davranış sergilemeyen bireyleri düşününüz. Sizce bu kişiler için önleyici faktörler neler olabilir? Zihninizde sıralayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Geçmişinde güç durumlarda kalmış, zorluklar yaşamış, kötü tecrübeler edinmiş; buna rağmen psikolojik anlamda sağlam durmayı başarmış birisini düşününüz. Bu kişinin psikolojik açıdan sağlam durabilmesine olanak sağlayan yaşam becerileri neler olabilir? Not alınız.</span></p></li></ul>
<p><span class="font6" style="font-weight:bold;">Uygulama Soruları</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">1. Problem davranış ve riskli davranış kavramlarını açıklayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">2. Bireyin sergilediği problem davranışlar hangi sistemlerden kaynaklanmaktadır? Her birini açıklayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">3. Problem davranışların ortaya çıkmasındaki koruyucu faktörlere örnek veriniz.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">4. Psikolojik sağlamlığı tanımlayınız.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">5. Psikolojik sağlamlık açısından risk yaratabilecek faktörler nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">6. Psikolojik sağlamlık açısından koruyucu olabilecek faktörler nelerdir?</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">7. Psikolojik sağlamlık ile yaşam becerileri arasında nasıl bir ilişki bulunmaktadır?</span></p></li></ul>
<h3><a name="bookmark72"></a><span class="font8"><a name="bookmark73"></a>Bölüm Özeti</span></h3>
<p><span class="font6">Bu bölümde yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan problem davranış teorisi ile psikolojik sağlamlık teorisi konuları üzerinde durduk. Adı geçen kuramları irdeleyerek alan yazında yürütülen ilgili araştırmalara değindik. Son olarak ele alınan kuramları yaşam becerileri ile ilişkilendirecek örnekler ve öneriler sunduk.</span></p>
<p><span class="font6">Bu bölümün sonunda öğrencilerin yaşam becerilerinin temelini oluşturan kuramlardan problem davranış teorisi ile psikolojik sağlamlık teorisi konularında belirlenen kazanımlara ulaştıkları düşünülmektedir.</span></p>
<h2><a name="bookmark74"></a><span class="font9"><a name="bookmark75"></a>Ünite Soruları</span></h2>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">1.</span><span class="font6"> Problem Davranış Teorisi’ne göre aşağıdakilerden hangisi bireyin davranışlarını etkileyen sistemler arasında yer almamaktadır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Kişilik sistemi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Yapısal çevre</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal çevre</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Davranış sistemi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Toplum sistemi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">2.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi bireyin problem davranış sergileme oranını artıran risk faktörlerindendir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Arkadaş baskısı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Başarıya verilen değer</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Aile arasındaki uyum</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sosyal aktivitelere katılma</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Sosyal destek</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">3.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi bireyin problem davranışlar sergilemesi önleyen faktörlerden birisi değildir?</span></p></li></ul>
<p><span class="font6">A) Benlik algısı</span></p>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">B) Sağlığa verilen değer</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Yakın çevrenin başarıya verdiği değer</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sosyal aktivitelere katılma</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Risk alma eğilimi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">4.</span><span class="font6"> Aşağıdaki ifadelerden hangisi Problem Davranış Teorisi’ni en kapsamlı şekilde açıklamaktadır?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Bireylerin riskli davranışlarını açıklamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Bireylerin riskli davranışlarını ve problem davranışlarını açıklamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Bireylerin riskli ve problem davranışları ile koruyucu faktörleri açıklamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Bireylerin yaşadığı sistemlerdeki risk faktörlerinin neden olabileceği problem davranışlar ile koruyucu faktörleri açıklamaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Bireylerin riskli durumlardan etkilenmemeleri veya minimum düzeyde etkilenmelerini sağlayan koruyucu faktörleri açıklamaktadır.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">5.</span><span class="font6"> Aşağıdaki seçeneklerden hangisi Problem Davranış Teorisi ile ilgili yanlış bilgi içermektedir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Koruyucu faktörler ile problem davranış sergileme oranı arasında ters bir ilişki vardır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Risk faktörleri ile problem davranışlar arasında pozitif yönde bir ilişki vardır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Riskli davranış bireyin sağlıklı psikolojik gelişimini engelleyen tüm olumsuzluklardır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Risk faktörleri ve koruyucu faktörler yalnızca kişilik sistminde yer almaktadır.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Davranış sistemi problem davranışları ve uygun davranışları içermektedir</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">6.</span><span class="font6"> Travmatik olaylar karşısında bireylerin sergilediği uyum sağlama becerileri aşağıdakilerden hangisi ile açıklanabilir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Psikolojik Sağlamlık Teorisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Problem Davranış Teorisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Sosyal Etki Teorisi</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Sosyal Öğrenme Kuramı</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Uyum Sağlama Teorisi</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">7.</span><span class="font6"> Aşağıdakilerden hangisi psikolojik sağlamlık ile ilgili doğru bilgiyi içermektedir ?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Durağan bir süreçtir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Yaşamın tüm alanlarında geçerlidir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">C) Geliştirilemez bir özelliktir.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">D) Riskli olmayan durumlara özgüdür.</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">E) Öğrenilebilirdir.</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font7" style="font-weight:bold;">8.</span><span class="font6"> Sosyal ilişki kurmada başarısızlık, akademik başarısızlık, kendine güven duymama aşağıdakilerden hangisine örnek olarak verilebilir?</span></p></li></ul>
<ul style="list-style:none;"><li>
<p><span class="font6">A) Ailesel risk faktörleri</span></p></li>
<li>
<p><span class="font6">B) Ailesel koruyucu faktörler</span></p></li>