EncryptedText.txt

COSKGËBKR RCDNËOJBË DLV VR GRCLB DNË GIAKFKVË FË SRBFË GËBVLDUBJNF EIFËC 
COSKGFRBJ DË ERAAVRD. RNI SË CGKVRF CK GIAKFKVË SË DMR QKFK 1920, ËCOFË PRVFK K 
GBIQLRB FRCOHË SË SJQJBKFË COSKGFRBJ, SË DMR ROHJF ZIML J UJBK FJ CRAK EJBKCOR, DLV 
VRDË ALRNFLB PRBJ GËB FË VIDCIAKULRB DNË GIAKFKVË CFBRFJMNKVJ DË PLDVCKID FË EIFËC 
COSKGFRBJ DË ERAAVRD. GËBVLDUBRZK, VËFI SJQJBK DLV J VRDË GRCLB PRBJ DË VIDCKUJBRFË 
OKCFIBKDË J RDJVCKHJQJ FË DNËGRCDNËCOHJ SË K NRDË EËBË FJBBKFIBJQJ COSKGFRBJ DMR 
PSKDNËF, UOJ, GIAKFKVKCOF, VRDË ALRNFLB DË PRQIB FË PSKDNËQJ RDJVCLJC GËB FË HRBBË 
ICJ GËB FË HERNFLB GLCOFJFKD J FYBJ GJBCIDRA DË COSKGËBK. J MNKFOË VNI OKCFIBK 
GIAKFKVJ GR RCDNË AAIN CFBRFJMNKJ GËB FË BKHRBBË FJBBKFIBJF COSKGFRBJ FË RDJVCLRBR 
DË ERAAVRD, VR RBUOLB JUOJ GËB UY RBCYJ SË, GËB OKCFIBKDË COSKGFRBJ HLDU FË 
GBRDIOJD JUOJ CK RBCYJ IENJVFKQJ: J GRBR, ËCOFË PRVFK BJRA K KDPJBKIBKFJFKF FË 
AKUJBËQJ UOJ GIAKFKVRDËQJ COSKGFRBË VLDUBJNF GJBCIDRAKFJFJQJ GIAKFKVJ FË 
GJBËDUKHKF; UOJ J UYFR, ËCOFË SËDUBKHK COLHË RBHKSJCIB K PLSKQJ FË HËUOR JQBIGKRDJ 
VLDUBJNF FBRNFKHKF COSKGFRB DË ERAAVRD. COSKGFRBËF, HJ GËBNRCOFKH FË 
RLCFBIOLDMRBKCË, DMR PLSKFË J HËUOR JQBIGKRDJ, NRDË GRBË CK DNË GIGLAACK 
NIJQBIGKRDJ, CK FLBS, UOJ MNKFOHIDË, DË PLDVCKID FË RDJVCKHKF FË FJBBKFIBJQJ 
COSKGFRBJ, CK DNË VIDMAIHJBRF PKCJCO GBKHKFKQË; UOJ DMROJBË CK DNË GIGLAACK 
HYCAKHRDJ RDFKGJBËDUKHIBJ SË ULOJN ZOEËBË DËGËBHNJF CAARQËQJ FË NLMLF. J MNKFOË 
VNI CIF BJZLAFID J GBIQLRB CJ VR SËDË DNË GBIGRMRDUË J MËDNJCOFËBF GËB FË HELALRB ICJ 
GËB FË NLCFKPKVLRB BRTKZHKD RDFKCOSKGFRB. GIAKFKVR BLCJ UOJ RNI PBRDTJZJ UIDKD FË 
VBKNIDKD DNË CJBEK FË HRUOJ, UOJ HJ BRTKZHKD RDFKCOSKGFRB, ULVJ L HEËCOFJFLB FË 
PRVFK SË COSKGFRBËF KCOKD DË COLHKTË HLCAKHRDË, ERCOVË HJ MBJSKDË, VBKNLRD DNË 
ERAAVRD KBJRA UOJ FËBËCKCOF DË JAKHKDKHKD J GIGLAAKF HË FË HRUO ERAAVRDKV, 
COSKGFRBËQË. URANR J RLCFBIOLDMRBKCË CK GIAKFKVË J QJÇRDFË RDFKBLCIPBRDTJZJ DË 
ERAAVRD DË QKFKD 1912, UOR HLDUËCKDË BJRAJ GËB VBKNKHKD J DNË COFJFK COSKGFRB HJ 
28 HKNË VKAIHJFBR VRFBIBË FJBBKFIB UOJ HJ DNË GIGLAACK BBJFO 800 HKNË ERDIBË. KCOFJ 
DË PRVF, GKVËBKCOF VY COFJF K QIMËA SË J HERNFK FË MNRAAË UOJ DË AËQKZNJ GIAKFKVJ 
FË MNKFOË EIFËD COSKGFRBJ DË ERAAVRD, J CKUIHIC DË VICIQË, CJGCJ VBKNIK BJRAKCOF 
DRTKIDRAKZHKH COSKGFRB DËGËBHNJF COVIAAËC COSKGJ DË FBJQRF COSKGFRBJ FË KCO 
NLMICAARQKCË, UOJ MNLOËC CË LDKPKVLRB UBJNFCOVBKHIBJ SË QKDFJ DMR KDCFKFLFJF 
COSKGFRBJ. CIF MNKFOÇVR VR DUBYCOLRB, UOJ GIAKFKVR GJBËDUKHIBJ, DË FË 
GËBMNKFOCOHJD J QJF, CKUIHIC DË CJMHJDFKD RHJBKVRDI-MNJBHRD, ËCOFË DË PRQIB FË 
COSKGFRBËQJ. CIF DË ERAAVRD NRDË UY COFJFJFË DUBYCOËH, GIB HË VIHEËCK COSKGFRBJ: 
COSKGËBKR UOJ VICIQR. GKVËBKCOF GËB VËFË PRVF, QNJD UOJ UJA GËBGRBR GYJFNR 
VBYJCIBJ J VËFKN GLDKHK: R VR CIF DNË GIAKFKVË FË SRBFË, FË VIDCIAKULRB UOJ DUIDNË 
CFBRFJMNK RGI UIVFBKDË COSKGFRBJ GËB FË BKGËBTRVFLRB UKHJDCKIDKD GIAKFKV FË EIFËC 
COSKGFRBJ DË ERAAVRD? UOJ, EBJDUR VËCRN, CK GRCINË J CKFLRFËC CË BJ GIAKFKVJ DË VËFË 
ZIDË, R VR HLDUËCK BJRAJ GIAKFKVR COSKGFRBJ DË COSKGËBK UOJ DË VICIQË SË FË VBKNINË 
UIVFBKDËD J QJF DË GËBTRVFKHKD J DNË UKHJDCKIDK FË BK SË ULOJF FË HRBBË EIFR 
COSKGFRBJ DË ERAAVRD. 2. QJFËH KDFJAJVFLRAKZKHK K GIAKFKVËC COSKGFRBJ DË COSKGËBK 
UOJ DË VICIQË UOJ EIFR RVFLRAJ RVRUJHKVJ DË FË UY QJDUJF HLDU FR EËNË BRTKIDRAJ, 
UJHIVBRFKVJ UOJ GJBËDUKHIBJ GIAKFKVËD COSKGFRBJ. HJDUKHK ËCOFË CJ GIAKFKVR 
COSKGFRBJ, VËCOFL CKÇ ËCOFË, J ARBMLRB DMR EIFR RVRUJHKVJ COSKGFRBJ, UOJ COLHË 
ARBM HJDUKHKF BRTKIDRA, J VR GRHLDUËCK PIBHLAKHKD J DNË UIVFBKDJ GIAKFKVJ FË 
GËBERCOVËF, FKBRDË – GBKCOFKDË; VLBCJ, EBJDUR KDFJAJVFLRAKZHKF FË QJF, COSKGFRBËF 
CIF J VRDË RPFËCKDË RVRUJHKVJ SË FR PIBHLAINË DË VËFI HIHJDFJ OKCFIBKVJ UIVFBKDËD J QJF 
GIAKFKVJ GËB JTLBKDË J EIFËC COSKGFRBJ DË ERAAVRD; GIB VNI HJDUIOJF CJ UI FË QKNË GRC 
VBYJBNJC HJ CLVCJC FË BJPIBHËC COSKGFRBI-RHJBKVRDJ DË UBJNFËCK UOJ VLDUËB 
VIBBLGCKIDKF COSKGFRB. VËFË RBBKFNJ BRTKIDRAJ UJBK FRDK DLV J VR AJNLRB RCDNËOJBË 
RDFKKDFJAJVFLRAKZHK K GIAKFKVËC COSKGFRBJ, K TKAK QKNID JUOJ CIF, CJGCJ ËCOFË PRVF 
SË, HJMNKFOËCJ RVFLRAKCOF, DË COSKGËBK UOJ DË VICIQË, ËCOFË PIBHLRB DNË EIFË 
RVRUJHKVJ UJBK UKVL BRTKIDRAJ, GIAKFKVR, CK VRBBKJBË, GI SËDUBID JDUJ ARBM CRN. QJFË 
VIBBLGCKIDK K HRUO K GIAKFKVËC COSKGFRBJ, ËCOFË GJDMJCR VBYJCIBJ J KDFJAJVFLRAKZHKF 
COSKGFRB, CJGCJ VR DNË AKUONJ FË UBJNFGËBUBJNFË HKUKC VARCËC GIAKFKVJ HJ HLDMJCË 
KUJCO UOJ VIBBLGCKIDKF FË CRN. DKQJAK K LAËF KDFJAJVFLRA, MNKFOHIDË K VR ÇLRB 
GIAKFKVRF UOJ SJQJBKCNJF DË VIBBLGCKIDKD J DNJBËZQJ FË QJMNËA SË VRDË HRBBË DË UIBË 
PRFJF J SJQJBKCNJC CË DNË GIGLAAK. RBCYJNR RDFKKDFJAJVFLRAKCFJ DË COSKGËBKDË 
GIAKFKVJ ËCOFË DË PRVF BBNJUOINË UKBJVFJ J VLDUËBCOFKHKF FË UJHIVBRTKCË, 
HICGBRDKHKF FË FË VLDUËBFËC, UOJ J JVZKCFJDTËC CË DRFYBËC CË GLCOFJFKF FKBRDKV, K 
TKAK ËCOFË JDUJ GBJZJDF DË COSKGËBK, GIB JUOJ DË VICIQË. BJPIBHR J DKCLB DË FKBRDË, 
CKMLBKCOF SË, ULVJ COVRFËBBLRB GRCLBKDË RELZKQJ UOJ VIBBLGCKIDKD, UI FË VBKNINË 
GRFNJFËB GBJHKCRF J PLFNJC CË KDFJAJVFLRAKZHKF FË ARBFË RVRUJHKV DË GIAKFKVËD 
COSKGFRBJ UOJ UI FË PIBHLAINË UIHICUICOHËBKCOF UIVFBKDËD J ERCOVËGLDKHKF 
COSKGËBK-VICIQË, VL ULOJF FË BJPAJVFINË KDFJBJCK K FË UBJNFRQJ FË FË MNKFOË EIFËC 
COSKGFRBJ DË ERAAVRD JUOJ DË COFJFJF VL RNI ËCOFË GRVKTË. CKGRC OKCFIBKCË CË 
UIVFBKDRQJ GIAKFKVJ JQBIGKRDJ, SË VRDË URAË BRCF GRC BRCFK DË JQBIGË GËB 
LDKPKVKHKD J COFJFJQJ UOJ BJRAKZKHKD J FË UBJNFRQJ FË GRVKTRQJ JFDKVJ; GRCK KL 
BJPJBLRH FË MNKFOË UIVLHJDFRTKIDKF FË ERCOVKHKF JQBIGKRD, DR ULVJF J RBCYJCOHJ SË 
UIVFBKDR COSKGFRBJ J PIBHLALRB GBJN UY COFJFJCO FË GRQRBLBR COSKGFRBJ, HJDUINHË CJ 
HLDU FË JTË CKGRC VËFYBJ GBJHKCRQJ: (K) LDKPKVKHK K FË UBJNFRQJ, FË UBJNFËC 
COSKGFRBJ DË PLSK UOJ FË UBJNFËC VICIQRBJ. HJ LDKPKVKH FË FË UY FË UBJNFRQJ ULOJF FË 
VLGFINHË: LDKPKVKHK K VLCOFJFLFRQJ DË AKUONJ HJ DURBNJD J GLCOFJFJQJ UOJ 
PLDVCKIDKHKD UJHIVBRFKV FË GRBARHJDFJQJ; LDKPKVKHK K VIUKF GJDRA UOJ VIUKF TKQKA, 
VIUKF FË GBITJULBËC GJDRAJ UOJ K VIUKF FË GBITJULBËC TKQKAJ, FË BJGLEAKVËC CË
COSKGFRBJ UOJ FË BJGLEAKVËC CË VICIQËC. (KK) LDKPKVKHK K AKMNKF GËB GLCOFJFKD 
QJDUIB HKUKC BJGLEAKVËC CË COSKGËBKCË UOJ BJGLEAKVËC CË VICIQËC. (KKK) LDKPKVKHK K 
CKCFJHJQJ HEBINFËC FË FË UY QJDUJQJ. (KQ) LDKPKVKHK K AJMNKCARTKIDKF GËB GLCOFJFKD 
MNYSËCIB UOJ LDKPKVKHK K RQIVRFKCË; UIHJFOËDË LDKPKVKHK K AKTJDTRQJ FË RQIVRFKCË. 
(Q) LDKPKVKHK K GIAKFKVËC CË NRCOFHJ DË AKUONJ HJ DNIONJD J COFJFKF FË VICIQËC UOJ 
HEBINFNJC CË FË UBJNFRQJ FË COSKGFRBËQJ CK GRVKTR JFDKVJ DË CJBEK, DË HRSJUIDK,DË 
HRA FË ZK UOJ DË MBJSK. (QK) LDKPKVKHK K GIAKFKVËC CË RBCKHKF FË ARBFË DË AKUONJ HJ 
UKGAIHRF J LDKQJBCKFJFJQJ COSKGFRBJ DË VICIQË UOJ DË COSKGËBK. (QKK) LDKPKVKHK K 
SËDUBKHKF FË GËBERCOVËF GËB FË UBJNFRF J COSKGFRBËQJ FË HRSJUIDKCË ULVJ K SËDUBLRB 
PRVFKF CJ COSKGFRBËF J HRSJUIDKCË NRDË 40 GËBSKDU J GIGLAACKCË, FË GËBVBROJF 
GIAKFKVKCOF DMR FË UY QJDUJF UOJ FË KDVLBRNIOJF UJVARBKHK COSKGFRB K COSKGFRBËQJ 
IBFIUIVCË DË HRSJUIDK. FË HEROJF SËDUBKH K GËBERCOVËF COSKGFRBI-VICIQRB DË AKUONJ 
HJ GRQRBCKDË UOJ KUJDFKFJFKD COSKGFRB FË VKCOËC IBFIUIVCJ COSKGFRBJ DË HRSJUIDK 
CKGRC CFRFLFKF FË RLFISJPRAKCË FË VKCOËC IBFIUIVCJ DË COSKGËBK. (QKKK) FË UY COFJFJF, 
COFJFK K VICIQËC UOJ COFJFK K COSKGËBKCË ULOJF FË RDMRZOIOJD DË VIIBUKDKH VLDUËB 
JVCFBJHKZHKF KCARHKV, K TKAK RVFLRAKCOF GI GËBVBROJF UOJ GI PKDRDTIOJF DMR 
EJIMBRUK, GËB FË QKNLRB BBLMËD J QNJFËB FË UJDKMBKHKF FË COSKGFRBËQJ CK 
RDFKGJBËDUKHIBË. 1. DËCJ COSKGFRBËF UI FË ULRD FË VBKNINDË HKBËSJDKJD J FYBJ UOJ 
GBICGJBKFJFKD J FYBJ COISËBIB, ULOJF FË NJDË FË ERCOVLRB. CIF GIAKFKVR DUËBVIHEËFRBJ 
GJBËDUKHIBJ ËCOFË DË PRQIB FË COSKGFRBËQJ DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB, GIB GIAKFKVR 
COSKGFRBJ DË COSKGËBK UOJ DË VICIQJ ULOJF FË NJFË VICOKJDFJ GËB VËFË PRVF, ULVJ KL 
COHRDMLB SRCNJC OKCFIBKVJ CKGRC QKNËC UJMBRULJCJ ZIML – OIXOR – EJBKCOR, SË, GËB 
KDFJBJCR GLCOFJFK, VRDË COKFLB KDFJBJCKD COSKGFRB DË ERAAVRD. GKVË CË GRBK ULOJF 
FË GËBTRVFINHË CJ TKAR ËCOFË EIFR COSKGFRBJ DË ERAAVRD, UOJ R ËCOFË LDKVJ VNI DË 
HJDUKHKD J SRBFË FË COSKGFRBKZHKF FË CRN. DË FË DNËNFËD VIOË ULOJF RDRAKZLRB DËCJ 
VR RGI NI DNË EICOF CLECFRDTKRA, SË FRDK, GRCK ËCOFË K KUJDFKPKVLRB CK COSKGFRB, FË 
VJFË CFBRFJMNKDË RGI UIVFBKDËD J QJF DË AKUONJ HJ UY COFJFJF J GRQRBLB ERAAVRDKVË. 
DË FË DNËNFËD VIOË ULOJF FË CSRBINHË JUOJ MNJDUNJD RVFLRAJ FË GIAKFKVËC RHJBKVRDJ 
GËB ERAAVRDKD GJBËDUKHIB DË BRGIBF HJ GIAKFKVËD J UY COFJFJQJ COSKGFRBJ DË 
ERAAVRD, GËB FË GRBË DËCJ VRDË VËFR UY COFJFJ COSKGFRBË KDFJBJC FË GËBERCOVËF HJ 
GIAKFKVRD RHJBKVRDJ DË ERAAVRD; ULVJ J VIDCKUJBLRB GIAKFKVËD RHJBKVRDJ BKCKDË J 
HEËCOFJFNJC CË FË UBJNFRQJ FË COSKGFRBËQJ DË ERAAVRD UOJ DË RBJDËD DUËBVIHEËFRBJ. 
CJGCJ, DMR GRUKNR GIAKFKVJ, RGI DMR DRKQKFJFK K GRCKIDKF, COGJCO ULVJF CKVLB UY 
GIAKFKVRF COSKGFRBJ FË FË UY COFJFJQJ COSKGFRBË DË ERAAVRD VRDË KDFJBJCR FË 
DUBYCOHJ HJ DNËBR-FNJFBËD. ULOJF GBRDLRB CJ VICIQR L VBKNLR DMR DUËBOYBNR 
DUËBVIHEËFRBJ, UOJ GIAKFKVR COSKGFRBJ VR QLRNFLB DMR GIAKFKVRF RDFKCOSKGFRBJ 
EBJDUR CRN, CK DË VICIQË JUOJ DË COSKGËBK: FË UY VËFR PRVFJ OKCFIBKVË, CKMLBKCOF SË 
UI FË CKAADKD DNË GIAKFKVË FË GRSRBFË HKUKC UY COFJFJQJ; GR DNË UIVFBKDË FË 
GËBERCOVËF, HRUNJ UOJ GR DNË VIIBUKDKH JVIDIHKV FBJML FË GËBERCOVËF. GBRDURN, CIF 
ËCOFË PKVC VIOR VLB ULOJF FË DUBYCOINË GIAKFKVR DUËBCOFJFËBIBJ COSKGËBK-VICIQË, 
CJGCJ FË UY COFJFJF MNJDUJD DË DNË VBKZË FË EBJDUCOHJ GIAKFKVJ, J TKAR UI F’K DURAINË 
GËB FË VIIGJBLRB DË DNË GIAKFKVË FË GËBERCOVËF JVIDIHKVJ, UJHIVBRFKVJ UOJ VLAFLBIBJ. 
VIDCFRFINHË CJ VBKZR J EBJDUCOHJ GIAKFKVJ DË COSKGËBK UOJ DË VICIQË DË AKUONJ HJ 
ÇËCOFNJD VIHEËFRBJ COSKGFRBJ QNJD CK GRCINË J DRKQKFJFJQJ GIAKFKVJ FË AKUJBËQJ 
RVFLRAË, UOJ FË KDPKAFBKHKF FË GIAKFKVËC CË PSKDNËQJ SË VRDË SJDË MNKFOHIDË DË 
RBHKSËCK FJBBKFIBKRAJ HJ COSKGFRBËF. DNË UIVFBKDË GIAKFKVJ J HKBËCFLUKLRB 
COSKGFRBI-VICIQRBJ UI FË KCOFJ GJDMJCË J QKNKHKF FË VËCRN VBKZJ. ÇËCOFNR EËOJF JUOJ 
HË J PRQIBCOHJ VLDUËB DUËBOYBNJC CË PSKDNËQJ, DËCJ UIVFBKDR COSKGFRBJ COSKGËBKVICIQË GËB ÇËCOFNJD VIHEËFRBJ VICIQRBJ DË ERAAVRD UI FË VIIBUKDIDFJ HJ GIAKFKVËD 
RHJBKVRDJ DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB. GIAKFKVR RHJBKVRDJ DUËBVIOË VLGFIOJF CJ, 
KDFJBJCKD J QJF DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB, RNI GI VËBVID FR ALRNË DË RAJDTË FË 
DMLCOFË HJ GIAKFKVËD COSKGFRBJ. GËB OJBË FË GRBË DË OKCFIBKDË J COSKGËBKCË SË DMR 
QKFK 1912, COSKGFRBËF VRDË MNJFLB HË DË PLDU DNË RAJRF FË PLSKCOËH DUËBVIHEËFRB 
HJ KDFJBJCR FË GËBERCOVËFR. UIVFBKDR GIAKFKVJ COSKGFRBJ, ULOJF FR VJFË CK GBJZLHKH 
RAJRDTËD J DMLCOFË COSKGFRBI – RHJBKVRDJ. BJPIBHR COSKGFRBI-RHJBKVRDJ SË GI 
ZOQKAAIOJF HJ CLVCJC DË COSKGËBK UI FË VBKNINË GRFNJFËB GBJHKCR FË BJNR GËB DNË 
RAJDRTË UOJ BJPIBHË COSKGFRBI-RHJBKVRDJ CK DË COSKGËBK JUOJ DË VICIQË. DËCJ GIAKFKVR 
COSKGFRBJ UOJ RNI VICIQRBJ UI FR RBBKNDË VËFË CFRU, ZOQKAAKHK UJHIVBRFKV K 
COSKGËBKCË UOJ K VICIQËC UI FË NJFË K CKMLBF. CIF NRDË GËBGRBR COSKGFRBËQJ UY RBCYJ 
JVIDIHKVË VL ULOJF FË NJDË GBJZJDF: DNË FBJM ERAAVRDKV K GËBERCOVËF, UOJ DNË FBJM K 
ORGLB COSKGËBK-VICIQË. GËBERAAË FBJMLF ERAAVRDKV FË UY COFJFËF COSKGFRBË DË 
ERAAVRD ULOJF FË VJDË FBJMLD J FYBJ, UOJ VIIGJBKHKD KDULCFBKRA GËB DNË GBIUOKH FË 
BK COSKGFRB. FBJML ERAAVRDRKV UI FË VBKNIOJF, CJGCJ ËCOFË VËBVJCË J ERCOVKHKF 
JQBIGKRD; GBRDURN COSKGFRBËF ULOJF HË LBMNJDTË FË VBKNINDË FBJMLD J GËBERCOVËF 
COSKGËBK-VICIQË. FË UY COFJFJF COSKGFRBJ DË ERAAVRD, JDUJ DLV VRDË DNË 
ERCOVËGILDKH GIAKFKV, JVIDIHKV UOJ VLAFLBIB HJ DNËBK-FNJFBKD. GËB FË CSRBLRB 
VIDTJGFKD J GËBVRFËCKCË COSKGFRBJ, UOJ MNKFORCOFL FË MNJDUNJC RVFLRAJ GIAKFKVJ FË 
EIFËC COSKGFRBJ DË ERAAVRD; GËB FË GRBË CJ GËBCJ UY COFJFJ COSKGFRBJ DË ERAAVRD DLV 
VRDË DNË ERCOVËGLDKH GIAKFKV, JVIDIHKV UOJ VLAFLBIB, DË PLDVCKID FË PIBTËC SË CNJAA 
PRVFK K UY COFJFJQJ COSKGFRBJ DË DNË ZIDË FË DMLCOFË MNJIMBRPKVJ; GËB F’K COVLRB 
UJBK DË PLDU ÇËCOFNJC COSKGFRBJ DË ERAAVRD UOJ, EBJDUR CRN, GËB FR VICKUJBLRB 
HRSJUIDKDË JUOJ DNË COFJF COSKGFRB, UOJ ÇËCOFNJD J ÇRHËBKCË CK ÇËCOFNJD J VICIQËC 
GËBGRBR DNËZJFË QNJFËCO, DR ULOJF FË DMBJHË VËFI GYJFNJ: – DË CR COFJFJ ERAAVRDKVJ 
NRDË FË COGËBDURBË COSKGFRBËF DË ERAAVRD UOJ TKAR VR SJDË RBCYJNR OKCFIBKVJ J 
VËCRN COGËBEËBNJNJ? – R VR CIF DNË PJDIHJD FJ BK ERAAVRDKV, UOJ R NRDË COSKGFRBËF 
FË GËBMRFKFLB GËB FË HRBBË GNJCË ERCOVRBKCOF DË PJDIHJDKD J BK ERAAVRDKV? – GCJ 
DUKOJF PBKVË DË EJIMBRU UOJ DË RFOKDË GËB BRGIBFKD COSKGËBK-VICIQË, UOJ CK ULOJF 
FË VBKNIOJF GIAKFKVR J BJ J UY COFJFJQJ COSKGFRBJ DË ERAAVRD? 1. DË CR COFJFJ 
ERAAVRDKVJ NRDË FË COGËBDURBË COSKGFRBËF DË ERAAVRD UOJ TKAR VR SJDË RBCYJNR 
OKCFIBKVJ J VËCRN COGËBEËBNJ? CIF COSKGFRBËF K MNJD FË COGËBDURBË DË VRFËB COFJFJ 
ERAAVRDKVJ VL NRDË GRVKTË: DË HRSJUIDK, DË MBJSK, DË CJBEK UOJ DË HRA FË ZK; UOJ DË 
UY COFJFJ COSKGFRBË SË NRDË QJFËH FË COSKGFRBËQJ: DË COSKGËBK UOJ DË VICIQË. FË 
MNKFOË ERCOVË HJDUIOJF CJ RBBKNDË DË BBJFO FJFË HKAKIDË, GR AAIMRBKFLB BBJFO 
MRCOFË HKAKIDË COSKGFRBË SË NJFINDË DË FLBSK, UOJ FË TKAËF DLV NRDË IENJVF K VËFKN 
GLDKHK. J MNKFOË VNI EIFË COSKGFRBJ DË ERAAVRD, ËCOFË CIF VBJNFËCKCOF J GRAKUOLB 
UOJ J GRVIIBUKDLRB KDFJAJVFLRAKCOF UOJ VLAFLBRAKCOF, HJ GËBNRCOFKH FË LDKPKVKHKF 
FË MNLOËC, J TKAR DUËBVIOË ËCOFË J DIBHLRB UOJ J COVBLRB, QJÇ DMR UY COFJFJF 
COSKGFRBJ, JUOJ DË CJBEK, DË HRA FË ZK UOJ DË HRSJUIDK; CJGCJ GËB DË MBJSK, RC SË HLDU 
FË EËOJF PNRAË PRBJ. JVZKCFJDTR COSKGFRBJ J COFBKBË DË DNË MNJBËCK FË FKAAË 
MNJIMBRPKVJ, K NJG COSKGFRBËQJ CIF FË UBJNFËD GËB F’L ARBMLRB DMR OKCFIBKR BRTKCFJ 
RDFKCOSKGFRBJ, J TKAR VR VBKNLRB VËFË VIDPKMLBRTKID MNJIMBRPKV COFJFJCO 
ERAAVRDKVJ, VL, FJBBKFIBJF J CJBEKCË, MBJSKCË, HRSJUIDKCË UOJ HRAKF FË ZK NRDË 
GAIFËCLRB HJ FJBBKFIBJ COSKGFRBJ. GRC GBKCONJC CË GJBRDUIBKCË ICHRDJ, GRCINË J DNË 
GBIGRMRDUJ RDFKCOSKGFRBJ GËB F’K VRBRVFJBKZLRB COSKGFRBËF CK RDFKJQBIGKRDË, K AR 
FË QJFËH DË LUOËD UBJNF MNJFNJC CË KUJDFKFJFKF FË FYBJ DË DNË COFJF FË QJFËH. 
GËBGNJVNR J HRUOJ RLCFBIOLDMRBJZJ J PKAAKHKF FË COJVLAAKF, DLV HNRPFIK SË 
COSKGFRBËF FË VBKNIDKD COFJFKD J FYBJ JFDKV COSKGFRB. QKFK 1912-1913 VBKNIK COFJFKD 
COSKGFRB RVFLRA FË QIMËA UOJ JVIDIHKVKCOF KDJPKTJDF GËBERAAË DNË EIFJ FË FBRZLRB. 
OKCFIBKR J UJBKFRDKCOHJ ËCOFË J SRBFË, UOJ DLV VR DJQINË FË GËBHJDUJF, GIB BKCKR J 
VËCRN VIOJ ËCOFË PRVFK CJ, FË UBJNFRF J COSKGFRBËQJ, CK GRCINË J JQIALTKIDKF 
UJHIVBRFKV UOJ DMBKFNJC CË GJBCIDRAKFJFKF DË JQBIGË, J VR CNJAAË ÇËCOFNJD 
COSKGFRBJ FJV FË UBJNFRF J COVJALBR. COSKGFRBËF NRDË GIGLAACKR HË J COFYGLB DË DNË 
PJDIHJD BRTKRA RDFKCOSKGFRB DË ERAARVRD. PIBTR RVFLRAJ J HIBRAKF COSKGFRB ËCOFË J 
UY KDMBJUKJDFËQJ: R) FBKLHPK K FË UBJNFRQJ FË DNJBKLF DË ERCOVKHKD JQBIGKRD UOJ, E) 
RAJRDTR COSKGFRBI-RHJBKVRDJ CK ERCOVËGLDKH HJC KDFJBJCRQJ FË GËBERCOVËFR 
COSKGFRBI-RHJBKVRDJ DË ERAAVRD. DË PLDVCKID FË VËCRN VIOJ, JUOJ FË UBJNFRF J 
COSKGFRBËQJ CK COFJF PIBHLJC DË HRSJUIDK JUOJ FË UBJNFRF CK COFJF PIBHLJC DË MBJSK 
GRFNJFËB SË UI FË VJDË JQIALTKIDKD J QJF: GËB HRSJUIDKDË DË RCGJVFJF SË GËBHJDUËH HË 
ARBF, VLBCJ GËB MBJSKDË MNKFOÇVR UI FË QKNË J UI FË GËBSJDUBIOJF FJV ÇËCOFNR ÇRHJ. 
ÇRHËBKR KCOFJ FJBBKFIBK COSKGFRB HJ VIDFKDLKFJF MNLOËCIB, J TKAR L AR NRCOFË 
FJBBKFIBKF COSKGFRB DË QKFKD 1912. SË DMR RNI VIOË GIGLAACKR ÇRHJ DË MBJSK VR 
DUJCOLB QRZOUKHKCOF VJSFBRNFKH FË GRDURBË UJBKCR DË QKFKD 1944 COGËBFOJL 
MNJDITKUK MBJV RDFKCOSKGFRB DË ÇRHËBK, UOJ JBUOK UOJ UËEKHK K GNJCËC HYCAKHRDJ 
FË ÇRHËBKCË DMR FBINJF UOJ GBIDRF J FYBJ. CIF VNI ÇËCOFNJ DLV HLDU FË QKNINË UIF HË 
VËCOFL. FBKLHPK K FË UBJNFRQJ FË DNJBKLF DË ERCOVKHKD JQBIGKRD J CNJAA ÇËCOFNJD 
ÇRHJ HKUKC VËFYBJ UY IGCKIDJQJ: R) MBJSKR, ICJ UI DNIOË FË UBJNFRF J ÇRHËQJ COSKGFRBË 
CKGRC VRBFËC CË VIGJDORMJDKF UOJ FË MNKFOR VRBFRQJ FË FNJBR SË VR PKBHICLB GËB FË 
UBJNFRF J DNJBKLF, ICJ,
E) DLV HLDU FË NJFË HJ NLBKUKVKCOF RDËFRBJ J ERCOVKHKF JQBIGKRD. ÇËCOFNR J GBIDRQJ 
UOJ J VFOKHKF FË COSKGFRBËQJ DË ÇRHËBK, ËCOFË ÇËCOFNJ J UBJNFËCKCË JQBIGKRDJ; RNI 
DLV HLDU FË BBKNË HË UIF J GRZMNKUOLB. 2. R VR CIF DNË PJDIHJD FJ BK ERAAVRDKV, UOJ R 
NRDË COSKGFRBËF FË GËBMRFKFLB GËB FË HRBBË GNJCË ERCOVRBKCOF DË PJDIHJDKD J BK 
ERAAVRDKV? ËCOFË JQKUJDFJ CIF, CJ, ULVJ PKAALRB SË DMR ÇAKBKHK K VICIQËC, DË ERAAVRD 
VR PKAALRB DNË PJDIHJD K BK ERAAVRDKV, UOJ, MNKFOË BKCKR J FKN, ËCOFË URANR DË GRO 
J ÇËCOFNJC COSKGFRBJ. VNI VR VBKNLRB GËCOFNJAAKH FË HRUO CJBE, MBJV UOJ HRSJUIDRC 
CK GIAKFKVË, GIB JUOJ CK DNË DMËBÇ SË ULOJF ZMNKUOLB GBJN FYBJ. HJ FË UBJNFË VY 
PJDIHJD ULOJF SLRNFLB: PJDIHJDK COSKGFRB DË ERAAVRDKD J COJVLAAKF FË XXK. DË FË 
QËBFJFË, GI F’K SËDUBINHË CFBKVF OKCFIBKCË ERAAVRDKVJ, JUOJ DË COJVLAAKD J XQ, HJ 
ALPFËBRF VRCFBKIFKRDJ, VR GRCLB DNË PJDIHJD BJRA COSKGFRB DË ERAAVRD. JUOJ DË 
COJVLAAKD J XKX, VR GRCLB DNJ PJDIHJD COSKGFRB, HJ PKAAKHKD J GLCOFKHKF FË FBINJQJ 
COSKGFRBJ DMR PSKDNËF MBJVË UOJ CAARQË FË FYBJ. COJVLAAK K XXA J CIAAK CËBKCO DNË 
PJDIHJD COSKGFRB DË EAAVRD; GIB VY PJDIHJD HJDUIOJF CJ UI F’K NRGË PLDU GRUBJNFËCKCË 
RDFKCOSKGFRBJ DË ERAAVRD. COSKGFRBËF DLV L RCKHKALRD UIF RC DMR CJBEËF, RC DMR 
MBJVËF UOJ RC DMR HRSJUIDRCKF. VNI ËCOFË RBCYJ CJ VËFI VIOË HIUJBDJ FË HEËBBKFNJC CË 
GAIFË FË UJHIVBRTKCË UOJ FË FË UBJNFRQJ FË DNJBKLF DË ERAAVRD, CKUIHIC GBJZJDTR J 
ERCOVKHKF JQBIGKRD DË UKCR COFJFJ ERAAVRDKVJ UOJ GBITJULBRF GËB DË EJ FË 
COSKGËBKCË, VICIQËC, CJBEKCË, HRAKF FË ZK UOJ FË HRSJUIDKCË, K VRDË UOËDË DNË 
BËDUËCK FË QJÇRDFË EIFËC COSKGFRBJ DË ERAAVRD. FRDK BRTKZHK RDFKCOSKGFRB, HJ 
GBJFJVCFKD PRAC CJ COSKGFRBËF NRDË FLBS RGI HYCAKHRDË, VR HRBBË PLDU. COSKGFRBËF 
DUËBVIOË J VRDË PKFLRB FË UBJNFËD J KUJDFKFJFKF FË FYBJ COSKGFRB. VNI ËCOFË RBCYJNR 
SË K UJFYBID COSKGFRBËF SË FË NJDË GIAKFKVKCOF FË GËBMRFKFLB GËB FË HRBBË GNJCË 
RVFKQJ EBJDUR HEBINFNJC CË KDFJBJCKF FË FYBJ DË GIAKFKVËD RVFLRAË DUËBVIHEËFRBJ DË 
ERAAVRD. GKVËBKCOF FJ VNI HEBINFNJ KDFJBJCRCO, COSKGFRBËF CIF NRDË FË UIEËF, CJ 
AKUJBCOKGJF J FYBJ GIAKFKVË, DË FË GËBMNKFOCOHJD J FYBJ, NRDË HË COLHË HEBINFËC FË 
KDFJBJCRQJ FË PSKDNËQJ, CJCR FË COSKGFRBËQJ SË VRDË HRBBË GËBCKGËB FË SJQJBKCKD. 
CKÇ J VJHK COGBJOLB, VNI VR SËDË CËHLDUNR PICODNIBJ J GIAKFKVËC COSKGFRBË, ULVË 
PKAALRB SË DMR QKFK 1912; UOJ VËFL ULOJF VËBVLRB DNË GNJCË J PJDIHJDKF DJMRFKQ 
RDFKCOSKGFRB NJFËMNRFË DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB: CKUIHIC DË CJBEK UOJ DË MBJSK. 
BKGIZITKIDKHK K COSKGFRBËQJ DË ERAAVRD, ËCOFË QJFË PJDIHJDK RVFLRA ERAAVRDKV. UOJ 
VËFË J DUKJNDË FË MNKFOR COFJFJF ERAAVRDKVJ; GIB, HJ GËBNRCOFKH FË VBIRTKCË UOJ 
CAAIQJDKCË, FË MNKFOR GIAKFKVRF J COFJFJQJ FË FNJBR ERAAVRDKVJ NRDË VLDUËB. 
BKGIZKTKIDKHK COSKGFRB DË ERAAVRD VR CGJTKPKVËD J FKN VBJNF FË QJÇRDFË UOJ DË 
PRQIB FË COSKGFRBËQJ: GËBGRBR DNË BBËZKVL BLC VLDUBJNF ERAAVRDKF, COSKGFRBËF DLV 
NRDË CAARQË, UOJ, DË DNË GËBSKDUNJ RECIALFJ, NRDË GËB DNË RAJRDTË CIAKUJ UOJ FË 
PLSKCOHJ HJ COFJFJF J ERCOVLRBR FË RHJBKVËC. GRV DMR GRV GI CGKVRF DË ERAAVRD, 
CKUIHIC DË MBJSK UOJ DË HRSJUIDK, CJ, RDFKRHJBKVRDZKHK MBJV UOJ HRSJUID, QNJD UOJ 
DNËCIOJF JUOJ HJ RDFKCOSKGFRBKZHKD J FYBJ. VNI DË PRVF, GËBEËD CLECFRDTËD GIAKFKVJ 
GËB COSKGFRBËF. GIB AKUJBCOKGJF DË FKBRDË UOJ DË GBKCOFKDË, SË NRDË UY COFJFJ FJ 
QJÇRDFË COSKGFRBË, DLV NRDË DË ARBFËCKDË J VËCRN CLECFRDTJ, CJGCJ AKUJBËF J FË UY 
QJDUJQJ BBJZKVIOJD KDUKQKULRAKCOF DMR ALPFR VLDUËB VIBBLGCKIDKF J DUËBHRBBR 
DMR GIAKFKVR RHJBKVRDË DË FKBRDË UOJ UJBK UKVL, JUOJ DË GBKCOFKDË. FKBRDR UOJ 
GBKCOFKDR ULOJF FË VLGFINË CJ KDFJBJCK COSKGFRB RC DLV HLDU FË EAKOJF UJ RC HLDU FË 
COKFJF HË FJ PSKDNËF UOJ RC DË BLCK: VY KDFJBJC RVFLRAKCOF ËCOFË QJFË PJDIHJDK K BK 
ERAAVRDKV. RBHKSËCKR J RCOGËB J GIAKFKVRQJ FË COFJFJQJ FË ERAAVRDKF GJBËDUKHIB HJ 
COSKGËBKDË UOJ COSKGFRBËF, SËDUBID QJFËH FË PRVFK HICDNIONJC CË FË UBJNFRQJ FË 
COSKGFRBËQJ GËB COSKGFRBËF SË GRUBJNFËCKCOF NJFINDË DËGËB QJDUJ FË OLRNR. VNI 
ËCOFË JUOJ PBKVR MBJVJ, JUOJ PBKVR HRSJUIDRCJ JUOJ PBKVR HRARZJZJ; JUOJ PBKVR CJBEJ. 
GI VIOR JBUOK HË DË PLDU GËB FË CNJAAË DNË PJDIHJD COSKGFRB DË ERAAVRD: VNI VIOË 
JBUOK CK GRCINË J SËDUBJCËC CË MNLOËC COSKGJ; CAARQJF J NLMLF UOJ MBJVËF DLV K 
RCKHKALRD UIF COSKGFRBËF. RVFLRAKCOF GIAKFKVR COSKGFRBJ JDUJ DLV ËCOFË DË 
MNJDUNJ SË FË COPBYFËZINË VËFË PJDIHJD ERAAVRDKD COSKGFRB DË ERAAVRD, JUOJ GCJ VR 
DË PRQIB GAIFËCKCOF GIAKFKVËD RHJBKVRDJ. ËCOFË PRVF K OKUOLB CJ, CIF, GIAKFKVR 
RHJBKVRDË GI ALRD ORGLB DË PRQIB FË COSKGFRBËQJ DË ERAAVRD, COLHË HË FJGËB CJ Ç’GI 
EËD GIAKFKVR COSKGFRBJ DË AKUONJ HJ KDFJBJCKD COSKGFRB DË ERAAVRD. GIB VNI GBKFJF 
FË DUBYCOINË COLHË COGJNF; DË FË VLDUËBF COSKGFRBËF UI FË GËCINDË DNË UËH FË 
GRAAIMRBKCOËH OKCFIBKV GËB GBICGJBKFJFKD J FYBJ. 3. GCJ DUKOJF PBKVË DË EJIMBRU UOJ 
DË RFOKDË GËB BRGIBFKD COSKGËBK-VICIQË, UOJ CK ULOJF FË VBKNIOJF GIAKFKVR J BJ J UY 
COFJFJQJ COSKGFRBJ DË ERAAVRD? CIF GIAKFKVR MBJVJ, CJBEJ UOJ HRSJUIDRCJ ËCOFË J 
FBJHELB UOJ GI VBKNID CKFLRFR DRKQJ UOJ UJBK UKVL RECLBUJ DË VLDUËBCOFKHKD J 
OKCFIBKCË ERAAVRDKVJ. OKCFIBKR DLV ËCOFË DNË GËBBRAAË, RNI ËCOFË DË PRVF J QJFHNR 
COVJDTË J CRVFË. GKVËBKCOF GCJ ËCOFË COVJDTË J CRVFË, OKCFIBKR JBUOK RVFLRAKCOF UOJ 
DË ERAAVRD L EË DNË ÇËCOFNJ COSKGFRBJ, UOJ VR COFRFËHEËUONJFË QNJF, SË DMR ALPFR J
VICIQËC, SË VËBVID ZMNKUONJ. RVFLRAKCOF VNI ZMNKUONJ ËCOFË EËBË DNË ÇËCOFNJ 
DUËBVIHEËFRBJ, UOJ CKUIHIC DNË ÇËCOFNJ GJBHRDJDFJ J GIAKFKVËC RHJBKVRDJ. GBJN RPËB 
DNË COJVLAAK, COSKGFRBËF VRDË GRCLB DË RBJDËD DUËBVIHEËFRBJ DNË HEBINFJ 
GJBHRDJDFJ RHJBKVRDË, UOJ VIOR OKCFIBKVJ J CIAAK SË, DË VËFË GJBKLUOË, FË COIOKH DNË 
GËBVRFËCK FË GËBERCOVËF KDFJBJCRCO COSKGFRBI-RHJBKVRDË DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB. 
DË DNË RDRAKZË GRV HË FË FOJAAË, UI FË FOICOKH CJ KDFJBJCK RHJBKVRD DË COSKGËBK 
ULOJF FË VJFË SËDË K VROJBCOËH. VNI GËBVRFËCK UYGRAËCOJ KDFJBJCRCO COSKGFRBI\RHJBKVRDË VR CNJAAË COSJFËCKH UOJ FJDCKID DË PSKDNËF J COSKGËBKCË, CKUIHIC DË 
MBJSK UOJ DË CJBEK. VNI MNJDUNJ VR RBUOLB UOJ VR BJPAJVFLRB JUOJ DË GIAKFKVËD 
COSKGFRBJ, CJGCJ CKÇ J VJHK RDRAKZLRB HË ARBF, KDPKAFBKHK K GIAKFKVËC CË PSKDNËQJ 
DË FKBRDË VR SËDË DNË PRVF HJ ZMNRFKH FË HRUO VIOIB OKCFIBKV. JUOJ CIF RFR NRDË 
GBJZJDF DË FKBRDË, HRUNJ DË SRBSJ FË ARBFR FË GIAKFKVËC, GIB DUKOJD FË DJLFBRAKZLRB 
DMR GIAKFKVR RHJBKVRDË. GI VËCOFL UOJ DË VICIQË. JUOJ RFNJ, DË VBJBËF J GIAKFKVËC CË 
CRN, UOJ DË QJFË EIFËD KDFJAJVFLRAJ, DUKOJF DNË UËCOKBË GËB FË HIC L DURBË DMR 
EJIMBRUK, GIB ULVJ SËDË J GRCOGBJOLB, COVID HJ HJDUKHKD CJ, ULVJ J KZIALRB VICIQËD UOJ 
ULVJ K RBHKSËCLRB COSKGFRBËF J COSKGËBKCË HJ COSKGFRBËF J VICIQËC, FË RBBKNË DË 
CYDKHKD J CRN UJVRUJDF UOJ GR RCDNË MNRCË DUIUONJNJ: FË BBJCOFIOJD VRO EJIMBRUK. 
GIB, VY DRKQKFJF, K TKAK BJRAKCOF, GRBR CË MNKFORCO, ËCOFË KDFJBJC, DLV VR RCDNË 
HLDUËCK OKCFIBKVJ. RHJBKVRDKZHK COSKGFRB DË GBKCOFKDË UOJ DË FKBRDË, DLV J AJNID 
VËFË DË HËDYBË RECIALFJ, CJGCJ MNËBRF VRDË COVLRB COLHË ARBM GIAKFKVKCOF: RAJRDTR 
COSKGFRBI-RHJBKVRDJ ËCOFË BBNJUOINË ALPFJ, RNI DLV HLDU FË GBKCOJF, CJGCJ DUËBVIOË 
QJFË PJDIHJDK COSKGFRB DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB, ËCOFË JUOJ PJDIHJD GIAKFKV 
RHJBKVRD. VIBBLGCKID UJHIVBRFKV DLV VR, GIB RC UJHIVBRTK FË VIBBLGFLRB DLV HLDU FË 
VJFË. VNI ËCOFË UJQKZR SË ULOJF FË UBJNFINJ DË COSKGËBK UOJ DË VICIQË. RVFLRAKCOF 
BJPIBHR KDCFKFLTKIDRAJ, UJHIVFRFKVJ COSKGFRBI-RHJBKVRDJ VLDUËB VIBBLGCKIDKF UOJ 
GËB BKKDCFKFLTKIDRAKZKHKD J GLCOFJFKF MNYSËCIB DË COSKGËBK, UI FË VBKNINË 
COSKGËBKDJ UJHIVBRFKVJ JQBIGKRDJ. GRCK L VIDCIAKULR DË DNËZJFË QNJF DNË RAJRDTË 
COSKGFRBI-RHJBKVRDJ, VNI JBUOK CIF UOJ BJPAJVFIK JUOJ DË DNË BJPIBHË COSKGFRBIRHJBKVRDJ, DË AKUONJ HJ ORGNJD J ORGËCKBRQJ UJHIVBRFKVJ, GËB VBKNKHKD J DNË COFJFK 
COSKGFRB UJHIVBRFKV, KDCFKFLTKIDRA UOJ GJBËDUKHIB. VY COFJF JDUJ DLV ËCOFË VBKNLRB 
RC DË COSKGËBK UOJ RC DË VICIQË. VLGFIOJF CJ RHJBKVRDËF HJDUINDË CJ, GR L QJDUICLB 
DNË UJHIVBRTK BJRAJ DË COSKGËBK, RNI DLV HLDU FË HJDUIOJF RC DË VICIQË. CIF, 
UJHIVBRTKR COSKGFRBJ ËCOFË J HEYFLB DMR DNË AAIN FKBRDKJ IAKMRBVKVJ SË VR AKDULB 
DMR VIBBLGCKIDK. KDCFKFLTKIDJF COSKGFRBJ UOJ RFI VICIQRBJ, JUOJ GCJ NRDË FË PIBHLRBR, 
DLV JVZKCFINDË HJ DNË PIBHKH UJHIVBRFKV. DË DNË COISËBK UJHIVBRFKVJ, UBJNFËCK ULOJF 
FË NRGKD FË MNKFOR KDCFKFLTKIDJF; DË COSKGËBK VNI DLV JVZKCFID RC DË MNYVRFË. 
HRUNJ VNI ËCOFË EËBË COVRV SË RC KDCFKFLTKIDJF DLV VRDË PLDVCKID UJHIVBRFKV FË 
UBJNFË, CJGCJ AKMNK DLV JVZKCFID. DËCJ DLV VR UBJNFËCK FË UOËDË DMR DNË MNYVRFË J 
UBJNFË, DLV HLDU FË VJFË RCDNË KDCFKFLTKID UJHIVBRFKV; CJGCJ FË MNKFOË 
KDCFKFLTKIDJF NRDË FË GLCOFLRB DMR VIBBLGCKIDK FKBRDKV. DËCJ VIBBLGCKIDK SJQJBKFRB 
DLV ËCOFË FKBRDKV, RK DLV HLDU FË JVZKCFINË. VIBBLGCKID UJHIVBRFKV DLV VR, GIB RC 
UJHIVBRTK FË VIBBLGFLRB DLV HLDU FË VJFË. VNI ËCOFË UJQKZR SË ULOJF FË DUBYCOINË DË 
COSKGËBK UOJ DË VICIQË. GJDMJCR VBYJCIBJ GËB VBKNKHKD J DNË BRGIBFK FË UBJNFË 
COSKGFRB COSKGËBK-VICIQË CIF NRDË AKUJBËF J VIBBLGFLRB COSKGFRBË DË FË UY COFJFJF 
COSKGFRBJ. VIOR J CIAAK SË, ULVJ UBJNFLRB DNË COISËBK FË GRSRBFË GËB UJHIVBRTKDË, 
AKBKDË, KDCFKFLTKIDKF UJHIVBRFKVJ, UOJ DNË VARCË GIAKFKVË FË GRPIBHLRB 
KDFJAJVFLRAKCOF DË PLDVCKID FË UKDNKFJFKF, GJBCIDRAKFJFKF UOJ VICOKJDTËC CË 
AKMNKF, COSKGËBKR CIF DLV UBJNFIOJF DË PLDVCKID FË AKBKCË, RC FË HKBËSJDKJC CË 
GËBMNKFOCOHJ, GIB QJFËH DË PLDVCKID FË GRFIAIMNKCË CË GLCOFJFKF UOJ HRDNRBKZHKF 
GËB FË PKFLRB GRBR DËGËBHNJF GLCOFJFKF GIAKFKV. VNI CKFLRFË, SË ËCOFË GBJZJDFJ JUOJ 
DË VICIQË, JUOJ GCJ RFY VRDË SJQJBKCLB DUËBVIHEËFRBJF; FBJMID CJ MNJDUNR DLV HLDU FË 
DUBYCOINË GI DLV L ÇAKBLR DMR VIBBLGCKIDK UOJ GRUBJNFËCKR COFJFK COSKGFRB. 
BJPIBHR COSKGFRBI RHJBKVRDJ SË VR DKCLB FË AKMNËBIOJF DË FKBRDË, UI FR DMBJ DË DNË 
DKQJA COLHË FË ARBFË ÇËCOFNJD J PJDIHJDKF COSKGFRB DË ERAAVRD. COSKGFRBËQJ CIF KL 
ULOJF UIHICUICOHËBKCOF SË FË DMBJDË DNË COFJF UJHIVBRFKV BJRA, DË HËDYBË SË FË 
FJNVRAINDË COFJFJF CAARQJ DË ERAAVRDKD GJBËDUKHIB. GKVËBKCOF FJ VY PRVF K 
HLDUCOËH, SËDUBID CIF JUOJ PBKVR MBJVJ JUOJ PBKVR CJBEJ RGI HRSJUIDË VLDUBJNF FË 
RBUOHJC CË COSKGËBKCË, UOJ RAJRDTËC COSKGFRBI-RHJBKVRDJ. PBKVR J FYBJ ËCOFË 
GIAKFKVJ: KDFJBJCK K GËBERCOVËF COSKGFRBI – RHJBKVRD DË ERAAVRD, RCOFL CK J VJHK 
FBRNFLRB UJBK FRDK, VBKNID PBKVËD J GIAKFKVRQJ FË COFJFJQJ FË ERAAVRDKF GJBËDUKHIB. 
JUOJ UJMBRUKHK K CKFLRFËC MBJVJ DË DNË FË HRNFË NIUJHIVBRFKVJ UOJ UJBK UKVL 
DJIVIHLDKCFJ, ËCOFË DË PRQIB FË BBLMËC UJHIVBRFKVË COSKGFRBJ. UJHIVBRTKR BJRAJ DË 
COSKGËBK, GRCK FË VJFË HRBBË HJ QJFJ JUOJ VICIQËD DË DNË BBLMË UJHIVBRFKVJ 
KDCFKFLTKIDRAJ; UOJ GRCK FË VËFË CNJAAË DË SJQJBKCNJ EIFËD RVRUJHKVË COSKGFRBJ DË FË 
UY COFJFJF, UI FË VBININË DIBHRAKCOF DNË COFJF COSKGFRB BRNIDJCO FË HËUOJDN, 
UJHIVBRFKVË UOJ FË UJTJDFBRAKZLRB, UBJNFË ZOQKAAKHKF JVIDIHKV KDULCFBKRA FË 
COSKGËBKCË UOJ FË MNKFOË COSKGFRBËQJ DË EIFËD COSKGFRBJ DË ERAAVRD.