Lưu ý: Mình khuyến khích bạn nên đọc hai cuốn (Trước/sau khi đọc bài viết này). Lý do tại sao lại như vậy là vì bài viết của mình chỉ giới thiệu cho bạn những phương pháp này (Easyway và AVRT). Để thành công trong việc thoát khỏi cơn nghiện (Porn, rượu bia, thuốc lá .v.v.), bạn cần tuân thủ theo những hướng dẫn trong cuốn sách:
- Thoát Porn luận - Bản dịch Tiếng Việt cho cuốn "The EasyPeasy Way to quit Pornography" để tìm hiểu về Easyway.
- Rational Recovery - Cuốn sách trình bày phương pháp AVRT
Nghiện là một trạng thái phức tạp, đặc trưng bởi sự thôi thúc mãnh liệt và không kiểm soát được đối với một chất hoặc hành vi nào đó, mặc dù biết rõ những hậu quả tiêu cực mà nó gây ra. Nghiện không chỉ đơn thuần (KHÔNG PHẢI LÀ) là một thói quen xấu, mà là một tình trạng bệnh lý ảnh hưởng đến não bộ, dẫn đến những thay đổi trong suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Nghiện có thể xảy ra với bất cứ thứ gì mang lại khoái cảm hoặc giúp trốn tránh thực tại, từ các chất gây nghiện như ma túy, rượu, thuốc lá đến các hành vi như xem porn, chơi game, mua sắm, v.v.
Việc hiểu đúng về nghiện là vô cùng quan trọng để có thể tiếp cận và giải quyết vấn đề này một cách hiệu quả. Bài viết này nhằm mục đích giúp mọi người giải mã những hiểu nhầm phổ biến về nghiện và cung cấp góc nhìn từ hai phương pháp tiếp cận nổi tiếng: Easyway của Allen Carr và Addictive Voice Recognition Technique (AVRT) của Jack Trimpey.
Có rất nhiều quan niệm sai lầm về nghiện, dẫn đến những phương pháp tiếp cận không hiệu quả và gây khó khăn cho người nghiện trong quá trình phục hồi.
Nghiện chỉ là một thói quen xấu: Nhiều người cho rằng nghiện chỉ là một thói quen xấu, có thể dễ dàng từ bỏ bằng ý chí. Nghiện không chỉ đơn thuần là một thói quen, mà là một tình trạng phức tạp liên quan đến những thay đổi trong não bộ và hành vi. Khi nghiện, não bộ bị "chiếm đoạt" bởi những thôi thúc mãnh liệt, khiến người nghiện mất khả năng kiểm soát hành vi của mình.
Người nghiện thiếu ý chí, không có khả năng tự kiểm soát: Một số người cho rằng người nghiện là những người yếu đuối, thiếu ý chí và không có khả năng tự kiểm soát bản thân. Nhưng trên thực tế, Nghiện làm suy yếu khả năng tự kiểm soát, nhưng không có nghĩa là người nghiện hoàn toàn mất đi khả năng này. Như phương pháp AVRT chỉ ra, "Giọng nói gây nghiện" có thể "chiếm đoạt" giọng nói trong tâm trí và thúc đẩy người nghiện "tự nuông chiều" bản thân. Tuy nhiên, "Bạn" vẫn có quyền kiểm soát tối thượng.
Chỉ có nghiện chất (ma túy, rượu, thuốc lá) mới là vấn đề nghiêm trọng: Nhiều người chỉ coi nghiện chất là vấn đề nghiêm trọng, trong khi các hình thức nghiện khác (nghiện hành vi) ít được quan tâm hơn. Nhưng trên thực tế, nghiện có thể xảy ra với bất cứ thứ gì mang lại khoái cảm, kích thích sự sản xuất dopamine lớn, bao gồm cả các hành vi như xem porn, chơi game, mua sắm, v.v. Nghiện hành vi cũng có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng không kém gì nghiện chất, ảnh hưởng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và các mối quan hệ.
Nghiện không thể chữa khỏi: Một số người cho rằng nghiện là một căn bệnh mãn tính không thể chữa khỏi, khiến người nghiện mất hy vọng vào quá trình phục hồi. Nhưng trên thực tế, nghiện là một quá trình mãn tính, nhưng có thể được kiểm soát và phục hồi. Nếu bạn không dừng lại, quá trình nghiện sẽ chỉ càng trở nên nghiêm trọng theo cấp số nhân, nhưng không có nghĩa là bạn không dừng lại được, bạn cần có phương pháp đúng. Các phương pháp như Easyway và AVRT cung cấp những công cụ và kỹ thuật hiệu quả để người nghiện có thể chiến thắng nghiện và duy trì sự tỉnh táo lâu dài. Nhiều người đã thành công trong việc vượt qua nghiện và có một cuộc sống khỏe mạnh.
Cố gắng cai nghiện bằng ý chí: Việc chỉ dựa vào ý chí để cai nghiện thường không hiệu quả, vì "con đại quỷ" (hệ thống niềm tin sai lệch) vẫn còn tồn tại và tiếp tục "tẩy não" người nghiện, khiến họ tin rằng nó (cơn nghiện) mang lại lợi ích hoặc là một điểm tựa tinh thần cho người nghiện. Điều này không đúng (Sẽ được minh chứng rõ hơn trong các sách của Easyway). Khi "con đại quỷ" chưa bị loại bỏ, người nghiện sẽ luôn cảm thấy cần đến chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện, và ý chí sẽ không đủ sức để chống lại những thôi thúc này. Để thắng được nó bạn sẽ cần phải ý chí suốt đời, và ý chí là một nguồn lực có hạn.
Điều khiến việc cai nghiện trở nên khó khăn không phải là sự nghiện về mặt thể chất (con tiểu quỷ), mà là sự nghiện về mặt tâm lý, hay còn gọi là "sự tẩy não" (con đại quỷ). "Sự tẩy não" này bao gồm những niềm tin sai lệch mà người nghiện có về chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện. Những niềm tin này khiến người nghiện tin rằng chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện mang lại cho họ những lợi ích hoặc là một điểm tựa tinh thần nào đó.
Ví dụ, người nghiện thuốc lá có thể tin rằng thuốc lá giúp họ giảm căng thẳng, tập trung hơn hoặc cảm thấy tự tin hơn. Người nghiện porn có thể tin rằng porn giúp họ giải tỏa nhu cầu, xả stress hoặc học hỏi về giới tính. Những niềm tin này tạo ra một "con đại quỷ" trong tâm trí người nghiện, khiến họ luôn cảm thấy cần đến chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện để có được những lợi ích hoặc điểm tựa đó.
Ta có thể phân chia chứng nghiện thành hai yếu tố cấu thành:
- "Con đại quỷ" (the big monster): Đây là hệ thống niềm tin sai lệch, những "sự tẩy não" khiến người nghiện tin rằng chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện mang lại lợi ích hoặc là một điểm tựa tinh thần nào đó. "Con đại quỷ" là yếu tố chính khiến việc cai nghiện trở nên khó khăn.
- "Con tiểu quỷ" (the little monster): Đây là sự nghiện về mặt thể chất, những cơn thèm khát và cảm giác khó chịu khi thiếu chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện. "Con tiểu quỷ" thực chất chỉ là một cảm giác trống trải, hơi bất ổn, gần như không thể cảm nhận được.
Easyway chú trọng vào việc loại bỏ "con đại quỷ" bằng cách giúp người nghiện nhận ra sự thật rằng nghiện hoàn toàn vô bổ và không mang lại bất kỳ lợi ích thực sự nào. Phương pháp này giúp người nghiện "xóa bỏ" sự "tẩy não" bằng cách thấu hiểu rằng chứng nghiện của họ hoàn toàn vô bổ và mọi khoái lạc hay điểm tựa tinh thần chỉ là ảo vọng. Quan trọng không kém, Easyway giúp người nghiện xác tín rằng cuộc sống của họ khi không còn chứng nghiện sẽ chẳng có gì đáng sợ cả.
Khi "con đại quỷ" bị đánh bại, "con tiểu quỷ" cũng sẽ tự suy yếu và tan biến. Cơn thèm khát thực chất bắt nguồn từ nỗi sợ hãi rằng cuộc sống mà thiếu đi điểm tựa tinh thần nhỏ nhoi kia sẽ trở nên vô cùng khó khăn, điều này khơi dậy sự hoài nghi trong bạn về việc đoạn tuyệt với chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện, và đó chính là cơn thèm khát. Bạn chiến thắng nỗi sợ hãi bằng cách nhận ra cuộc sống của bạn sẽ trở nên phong phú và ý nghĩa hơn biết bao khi không còn chứng nghiện, và bạn nuôi dưỡng cảm xúc tuyệt vời ấy.
- Hiểu nhầm về sức khỏe: Easyway giúp người nghiện nhận ra rằng chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện không hề mang lại lợi ích cho sức khỏe, mà ngược lại, còn gây ra nhiều tác hại.
- Hiểu nhầm về tiền bạc: Easyway giúp người nghiện nhận ra rằng việc sử dụng chất gây nghiện hoặc hành vi nghiện không chỉ tốn kém về tiền bạc, mà còn có thể dẫn đến những vấn đề tài chính nghiêm trọng hơn.
- Hiểu nhầm về phương pháp ý chí: Easyway giúp người nghiện nhận ra rằng việc chỉ dựa vào ý chí để cai nghiện thường không hiệu quả, vì "con đại quỷ" vẫn còn tồn tại và tiếp tục "tẩy não" họ.
Ví dụ: Mọi người thường hiểu nhầm rằng porn giúp họ thư giãn hoặc đỡ chán. Nhưng trên thực tế, porn không hề mang lại những lợi ích như giáo dục giới tính, giải quyết nhu cầu, xả stress, v.v. Ngược lại, nó còn gây ra nhiều tác hại về thể chất, tinh thần và các mối quan hệ. Tất nhiên là điều này những người nghiện Porn đều biết.
Addictive Voice Recognition Technique (AVRT) của Jack Trimpey tiếp cận vấn đề nghiện từ một góc độ khác, tập trung vào "con tiểu quỷ" (the little monster), hay còn gọi là "Addictive Voice" (AV), tức "Giọng nói gây nghiện".
Trong khi Easyway chú trọng vào việc loại bỏ "con đại quỷ" (niềm tin sai lệch), AVRT tập trung vào việc nhận diện và đối phó với "con tiểu quỷ" (sự thôi thúc của nghiện). AVRT phân chia bộ não thành hai phần:
- "Giọng nói gây nghiện" (Addictive Voice - AV): Đây là phần não mang tính bản năng, chỉ biết đến sự thôi thúc và đòi hỏi được thỏa mãn ngay lập tức. AVRT gọi nó là "con quái thú". "Giọng nói gây nghiện" và "con tiểu quỷ" thực chất là một.
- "Bạn": Đây là phần não lý trí, nơi ý thức và bản ngã của bạn hiện hữu.
AVRT tập trung vào việc giúp người nghiện nhận diện "Giọng nói gây nghiện" và tách rời bản thân ra khỏi nó. "Giọng nói gây nghiện" thường "chiếm đoạt" giọng nói trong tâm trí bạn và lợi dụng nó để chống lại bạn, nhằm thúc đẩy bạn "tự nuông chiều" bản thân bằng chứng nghiện. "Giọng Nói Gây Nghiện" buộc phải làm như vậy bởi tự thân nó không thể kiểm soát các chức năng vận động của bạn. Bạn có thể kiểm chứng ngay bây giờ: hãy giơ tay lên trước mặt và thử cử động các ngón tay xem. Còn bây giờ, hãy yêu cầu chứng nghiện của bạn thực hiện điều tương tự xem. Nó hoàn toàn bất lực. Điều này cho thấy chính bạn mới là người nắm giữ quyền kiểm soát tối thượng.
"Giọng nói gây nghiện" không chỉ "chiếm đoạt" giọng nói trong tâm trí bạn, mà còn ngụy trang một cách xảo quyệt đằng sau đại từ "Tôi". Nó thường rỉ rả: "Tôi thực sự có thể làm điều X ngay bây giờ", "Tôi chắc chắn là nhớ lắm cảm giác làm điều X", "Sẽ tuyệt vời biết bao nếu được làm điều X ngay lúc này, dù sao thì hôm nay tôi cũng xứng đáng mà." AVRT nhấn mạnh một sự thật rằng bạn không phải là "Giọng Nói Gây Nghiện" của bạn, bạn chỉ đơn thuần lầm tưởng rằng mình là nó mà thôi.
Khi bạn nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện" là "không phải là Bạn" và cương quyết nói "Không" với nó, điều kỳ diệu này sẽ diễn ra: "Tôi thực sự có thể làm điều X ngay bây giờ" sẽ biến thành "Thôi nào, bạn thực sự có thể làm điều X ngay bây giờ mà, bạn biết rõ điều đó còn gì". "Tôi chắc chắn là nhớ lắm cảm giác làm điều X" sẽ chuyển hóa thành "Thôi nào, bạn chắc chắn là nhớ lắm cái cảm giác làm điều X mà, bạn không thấy nôn nao sao?". "Sẽ tuyệt vời biết bao nếu được làm điều X ngay lúc này, dù sao thì hôm nay tôi cũng xứng đáng mà" sẽ đổi giọng thành "Chúng ta xứng đáng được làm điều X ngay bây giờ sau tất cả những gì chúng ta đã phải chịu đựng, sao bạn có thể nhẫn tâm từ chối chúng ta điều này cơ chứ?".
Khi bạn cương quyết nói "Không" với "Giọng Nói Gây Nghiện" của bạn, điều kỳ diệu này sẽ diễn ra: "Tôi thực sự có thể làm điều X ngay bây giờ" sẽ biến thành "Thôi nào, bạn thực sự có thể làm điều X ngay bây giờ mà, bạn biết rõ điều đó còn gì". "Tôi chắc chắn là nhớ lắm cảm giác làm điều X" sẽ chuyển hóa thành "Thôi nào, bạn chắc chắn là nhớ lắm cái cảm giác làm điều X mà, bạn không thấy nôn nao sao?". "Sẽ tuyệt vời biết bao nếu được làm điều X ngay lúc này, dù sao thì hôm nay tôi cũng xứng đáng mà" sẽ đổi giọng thành "Chúng ta xứng đáng được làm điều X ngay bây giờ sau tất cả những gì chúng ta đã phải chịu đựng, sao bạn có thể nhẫn tâm từ chối chúng ta điều này cơ chứ?".
Đến đây, cần phải làm sáng tỏ một điểm. Đây hoàn toàn không phải là "cuộc giằng co" (Tug-of-war) mà Allen Carr từng đề cập đến. "Cuộc giằng co" là một trạng thái bất đồng trong nhận thức, xảy ra khi bạn đồng thời tồn tại hai hoặc nhiều hơn hai hệ thống niềm tin mâu thuẫn, và là hệ quả tất yếu của việc chưa triệt tiêu được "con đại quỷ".
Ví dụ: "Tôi thực lòng không muốn làm điều X vì những hệ lụy tiêu cực mà nó mang lại cho tôi, nhưng nó cũng mang đến cho tôi cảm giác Y, vậy nên tôi lại khao khát được làm điều đó." Đây chính là "cuộc giằng co", và đó là "chiêu trò" của "con đại quỷ". Một khi "con đại quỷ" đã bị triệt hạ bằng cách xóa bỏ "sự tẩy não", những "âm thanh" duy nhất thôi thúc bạn "tự nuông chiều" bản thân bằng chứng nghiện sẽ chỉ còn đến từ "con tiểu quỷ" (tức "Giọng Nói Gây Nghiện"). Bởi "Giọng Nói Gây Nghiện" luôn sử dụng đại từ "Tôi", việc nhầm lẫn nó với "con đại quỷ" là một nguy cơ hoàn toàn có thể xảy ra.
Một điều quan trọng nữa cần làm sáng tỏ là "Giọng Nói Gây Nghiện" đích thị là một kẻ dối trá "chuyên nghiệp". Mối bận tâm duy nhất của nó chỉ là chiếm đoạt dopamine bằng mọi thủ đoạn. "Giọng Nói Gây Nghiện" của bạn sẽ ráo riết thuyết phục bạn tự đẩy mình vào những tình huống hiểm nghèo, thậm chí có thể đe dọa đến tính mạng, nếu điều đó đồng nghĩa với việc thỏa mãn cơn thèm "liều".
Trước đó, đã đề cập rằng: "Khi mọi người thất bại với Easyway, theo Easyway, chỉ có hai khả năng xảy ra, hoặc là bạn đã không tuân thủ đúng theo các hướng dẫn, hoặc là bạn chưa loại bỏ được 'con đại quỷ'. Tôi cho rằng nhận định này có phần bất cập và sẽ giải thích cặn kẽ lý do sau đây." Nhận định này không hoàn toàn xác đáng bởi chính việc không nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện" đã khiến bản thân và những người khác từng áp dụng Easyway tự huyễn hoặc rằng chúng ta chưa triệt tiêu hoàn toàn được "con đại quỷ", và rồi chúng ta lại tìm đọc cuốn sách, gắng sức "xóa bỏ" sự "tẩy não" thêm một lần nữa, dù thực tế là chúng ta đã thành công rồi. Việc không nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện", kết hợp với niềm tin rằng "nếu bạn thất bại với Easyway, ắt hẳn là bạn đã thất bại trong việc triệt tiêu 'con đại quỷ'", sẽ khiến bạn tiếp tục dồn sức vào việc "đánh bại" "con đại quỷ" thêm một lần nữa, trong khi thực tế nó đã hoàn toàn bị khuất phục. Và rồi, bạn có thể vô tình rơi vào vòng xoáy luẩn quẩn của việc đọc đi đọc lại sách của Allen Carr, kéo dài triền miên một thời gian dài, để rồi tái nghiện hết lần này đến lần khác.
Khi "Giọng Nói Gây Nghiện" rỉ rả điều gì đó kiểu như: "Tôi muốn làm điều X ngay bây giờ vì nó khiến tôi cảm thấy Y", nếu bạn đã xóa bỏ được "sự tẩy não" và triệt tiêu được "con đại quỷ", bạn có thể tự nhủ: "Nhưng tôi biết rõ rằng điều này hoàn toàn sai trái, vậy tại sao tôi vẫn cứ tin vào nó? Chẳng lẽ tôi vẫn chưa xóa bỏ triệt để được sự 'tẩy não' hay sao?". Sự thật là bạn đã xóa bỏ được "sự tẩy não" rồi, minh chứng là việc bạn nhận thức rõ ràng hơn những gì "Giọng Nói Gây Nghiện" của bạn đang cố gắng "rót mật vào tai" bạn, chỉ là bạn lầm tưởng rằng "Giọng Nói Gây Nghiện" chính là "Bạn" bởi nó vẫn luôn sử dụng đại từ "Tôi" mà thôi.
Việc nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện" và buộc nó phải "hiện nguyên hình" bằng cách "vứt bỏ" đại từ "Tôi" để thay thế bằng "bạn" (you), "chúng ta" (us) sẽ giúp bạn khẳng định chắc chắn rằng nó hoàn toàn không phải là "con đại quỷ", mà chỉ là "con tiểu quỷ" mà thôi. Bởi nếu đó thực sự là "con đại quỷ", nó sẽ chẳng bao giờ thay thế "Tôi" bằng "bạn" (you), "chúng ta" (us), hoặc "chúng tôi" (we) cả.
Và giờ đây, khi "Giọng Nói Gây Nghiện" van nài: "Làm ơn đi mà, chúng ta chỉ cần làm điều X thêm một lần duy nhất nữa thôi để ôn lại kỷ niệm xưa, chỉ một lần thôi mà?" và bạn cương quyết đáp "Không", bạn có thể cảm nhận được một phản ứng cảm xúc nhất định. Bạn có thể cảm thấy sợ hãi hoặc muộn phiền. Điều vô cùng hệ trọng là phải nhận thức được rằng cảm xúc này hoàn toàn không xuất phát từ "Bạn", mà là từ "con tiểu quỷ". Nếu bạn không thể nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện", bạn sẽ lầm tưởng rằng cảm xúc này là của "Bạn" và sẽ dễ dàng đầu hàng trước nó.
Vậy nên, hãy nhận diện ra "Giọng Nói Gây Nghiện" và khắc ghi sự thật rằng những cảm xúc xuất phát từ nó hoàn toàn không phải là của "Bạn", sau đó bạn sẽ cảm thấy vô cùng phấn khích trước sự giác ngộ này.
Khi bạn kết hợp hài hòa cả hai phương pháp này lại với nhau (nếu thực sự cần thiết, bởi không phải ai cũng gặp phải trở ngại với "con tiểu quỷ") và luôn nuôi dưỡng cảm xúc hân hoan và phấn khích mỗi khi bạn nhận diện được "Giọng Nói Gây Nghiện", bạn chắc chắn sẽ thành công.
Easyway và AVRT có những điểm tương đồng và khác biệt nhất định, nhưng cả hai đều hướng đến mục tiêu chung là giúp người nghiện vượt qua được sự phụ thuộc. Easyway tập trung vào loại bỏ "con đại quỷ" (niềm tin sai lệch), trong khi AVRT chú trọng vào nhận diện và đối phó với "con tiểu quỷ" (sự thôi thúc của nghiện).
Một trong những "điểm mù" của Easyway là có phần xem nhẹ "con tiểu quỷ". Mặc dù Easyway cho rằng khi "con đại quỷ" đã bị khuất phục, "con tiểu quỷ" sẽ tự suy yếu, nhưng thực tế cho thấy một số người vẫn gặp khó khăn trong việc kiểm soát những cơn thèm khát. Đây là lúc AVRT có thể bổ sung cho Easyway bằng cách cung cấp cho người nghiện công cụ để nhận diện và đối phó với "Giọng nói gây nghiện".
Việc kết hợp hài hòa cả hai phương pháp có thể mang lại hiệu quả cao hơn trong quá trình cai nghiện. Khi người nghiện vừa loại bỏ được những niềm tin sai lệch, vừa biết cách nhận diện và nói "Không" với những thôi thúc của nghiện, họ sẽ có được sức mạnh tổng hợp để chiến thắng nghiện một cách toàn diện.
Điều quan trọng là phải nhận diện được "Giọng nói gây nghiện" để tránh tái nghiện. Nếu không nhận diện được nó, người nghiện có thể lầm tưởng rằng những thôi thúc của nghiện là của chính mình và dễ dàng đầu hàng trước chúng.
Để hiểu sâu hơn về hai phương pháp Easyway và AVRT, bạn nên tìm đọc sách của Allen Carr và Jack Trimpey. Những cuốn sách này sẽ cung cấp cho bạn những hướng dẫn cụ thể và chi tiết hơn về cách áp dụng hai phương pháp này vào thực tế.
Điều quan trọng nhất là bạn phải tin tưởng vào khả năng chiến thắng nghiện của mình. Không ai có thể bắt bạn nghiện nếu bạn không cho phép. Hãy nhớ rằng, bạn không hề từ bỏ bất cứ điều gì có giá trị khi từ bỏ nghiện. Ngược lại, có rất nhiều lợi ích đang chờ đợi bạn ở phía trước.
Nếu bạn thấy bài viết này có ích, hãy lan tỏa những thông điệp tích cực này đến những người xung quanh, đặc biệt là những người trẻ tuổi. Hãy giúp đỡ những người đang gặp khó khăn với nghiện để họ có thể tìm lại được sự tự do và có một cuộc sống khỏe mạnh hơn.
Nghiện là một vấn đề có thể được vượt qua khi chúng ta có sự hiểu biết đúng đắn và áp dụng các phương pháp phù hợp. Easyway và AVRT là hai phương pháp tiếp cận hiệu quả, có thể bổ sung cho nhau trong quá trình cai nghiện. Điều quan trọng là phải loại bỏ những niềm tin sai lệch, nhận diện và đối phó với những thôi thúc của nghiện, và tin tưởng vào khả năng phục hồi của bản thân.