016 Marks W - Khaakex'wtí - Text.txt

{Number = 016}
{Type = Text}
{Title = Ḵaakexʼwtí}
{Author = Kéet Yaanaayí / Willie Marks}
{Clan = Chookaneidí, Xóots Hít; Lukaax̱.ádi yádi}
{Source = D&D 1987:152–165}
{Transcriber = Ḵeixwnéi / Nora Marks Dauenhauer}
{Orthography = RP}
{Dialect = Northern – Coastal – Hoonah}
{Page = 152}
1	Ḵaakexʼwtí áyá kakḵwalaneek yeedát.
2	Yá G̱athéeni yóo duwasáagu yé áwé
3	áa yéi ḵuteex̱ín yu deikée Yantʼiká.
4	Naguḵyadaa tʼáak áwé yéi duwasáakw G̱athéeni.
5	Á áyá chʼáagu ḵáawu áwé yéi yateeyi yé.
6	Áa yéi teex̱ín
7	yá war
8	jináḵ áwé; yú safe place-xʼ yéi s teex̱ín.
9	Yú lidzéeyi yé; yéi áwé ḵuduwa.óo.
10	Ayá
11	taatxʼ áwé du.eenín tsaa
12	ḵaa atx̱aayí sákw.
13	Ách áwé
14	wooḵoox̱.
15	Du atʼeegí tsú du een.
16	Digiygéide áwé tsu ḵustée nuch.
17	Wáa sákwshé du ée kaawaháa wé digiygéide ḵa wé atʼeegí?
18	Has iltsís
19	wé anax̱ naakwaani yé tʼáat.
20	Du jeewú wé tsaag̱álʼ.
21	Gwál has aa woo.een.
22	Yaa ḵeiga.áa gíwé
23	ḵúx̱de déi.
24	Daa sá du yáx̱ woodaḵeench? Áyá du ée lidzée,
{Page = 154}
25	du yadaat wudiḵeen.
26	Tsu yéi ḵunoogú áwé du ax̱áayi áwé yóo awsinei.
27	A yát áwé wdiḵín.
28	Áwé yaakw yée wdzigeet.
29	Daatxʼ sáyá dulyaaḵw? Ksiyidéin kaaxát.
30	Áwé wáa sákwshé? Gwál héent aawax̱ích wé át
31	wé bird.
32	(Yeisú a x̱ánt yéi x̱at daayaduḵá.)
33	Aandé g̱unayéi s uwaḵúx̱.
34	Chʼu yéi g̱unéi s ḵóox̱; chʼu l yei wuyáatʼi áwé
35	káx̱ daaḵ shaawaxíx du digiygéide
{Comment = Line 36 erroneously has «aa aa» for «áa aa».}
36	a digiygéit áa aa.
37	Tlax̱ yaa kunaséini gíwé du aaní
38	du atʼeegí
39	káx̱ daaḵ shaawaxíx tsu.
40	Tle táach áwé ḵujáḵx̱.
41	Tle yoo ḵuwanáakw gíwé tle.
42	Du yataayí áwé ashaawax̱ích
43	wé ḵáa.
44	Tie aant ayaawax̱áa
45	gwál aan eeg̱ayáaxʼ gwál éexʼ áwé
46	“wáa sá woonei ax̱ yikḵáawu?”
47	Wáa sáyá tléil aadóo sá?
48	Tléil tsu Lingít yéi oostínch
49	wé aan.
50	Tle tleix̱ áwé axéxʼw.
51	Áa daaḵ góot,
52	hóochʼ. Ḵutx̱ shoowaxeex,
53	yóo yú one city áwé yéi woonei.
54	Á áwé gwál yanax̱ akawsihéitʼ yá du x̱oonxʼí.
55	Aag̱áa wé tsá g̱unayéi uwagút.
56	G̱aatáa,
57	chʼáakw ḵustéeyin; g̱aatáa yóo duwasáagu át
58	du jeewu.
59	Gwál yaa
60	atuwáatx̱
61	at nag̱waa.eeni át tsu; du jeewu á.
62	Wáa sá kwshé yoo kaawagut? Yá Tsalx̱aan
63	tʼéináx̱ gíwé yaa wugoot.
{Page = 156}
64	Ei-i-i-i-i-i!
65	Yaa nagút.
66	Gwál tláx̱, gwál xʼoon dís sá shoowaxeex aag̱áa yaa nagut yé.
67	Aag̱áa áyá a káx̱ woogoot
68	yú át áwé
69	ḵaa x̱ʼus.eetí,
70	héen yaax̱.
71	Wáa sáyá kaawahayi
72	yéix̱kʼ áyá yáat la.áa héen táak?
73	Tle woosh dookxʼ yéi duwa.óo.
74	Tlax̱ tliyaa aa yeet áwé aa satáan.
75	Tléixʼ saakkʼ áwé a yeet satáan.
76	Ḵaa x̱ʼus.eetí a daa yéi dag̱aatee.
77	Tle awsikóo wé saak áwé dulxést
78	(Tléixʼ yeelxeisí, how much each you get?)
79	Awsikóo lingít áwé a káx̱ woogoot.
80	Ách áwé tle yéi awsinei,
81	yá wuháan áa yéi yateeyi yéixʼ yéi daadune át
82	wé saak aan yéi daadune át
83	aan du.een át.
84	Tʼéetx á
85	yóo duwasáakw,
86	awlisʼít.
87	Aag̱áa wé
88	yanax̱ ax̱ʼawsitaan
89	yú deikée héen táanáx̱.
90	Tlax̱ du toowúch shahéek áwé
91	áa daak uwahóo.
92	Shaawahík.
93	Tle wé yéix̱ x̱ánxʼ áwé yax̱ aksaxéix̱.
94	Tle tliyaa aa tsu a x̱ánxʼ yax̱ aksaxéix̱.
95	Tle a tóode yoo sixíxk wé yéix̱kʼ ḵu.a,
96	tle yéi áwé adaané.
97	Yaa ḵeina.éini áwé
98	aawa.áx ḵaa sé.
99	Aax̱ ḵut wujixeex.
100	Weh-weh-weh-weh-weh.
101	Daak ana.át.
{Page = 158}
102	Awsiteen
103	wé G̱unanaa.
104	Duwatéen wé du x̱ʼus.eetí.
105	Áyá tléil gooháa wooyík teen yoo x̱ʼadudli.átk; tléil gooháa sdu eedé.
106	Áwé tléikʼ,
107	tléil show off-x̱ sh wustee.
108	Ḵux̱ yawdi.át tsu.
109	Gwál wáa sákwshé yéi kaawayáatʼ; gwál uwax̱ée tsu.
110	Aag̱áa áwé tsu ḵaa sé aawa.áx̱.
111	Wéix̱ yaa ana.át tsu
112	wududzikóo lingit áwé áwu; át uwagut.
113	Wé át, wé át aadé koogeyi yé; aatlein atx̱á áyu,
114	wé aadé akawlixéisʼi át.
115	Ách áwé du eedé sh tug̱áa ḵunax̱dateet áwé
116	dux̱oox̱.
117	Shaawát gwáawé gé oon yaa ana.át?
118	Du jiyís shaawát áwé.
119	Chʼa yéi yoo x̱ʼadudli.átk.
120	Gwál tle du een duchʼéx̱ʼt.
121	“Yáadu i shát sákw,” yóo.
122	Aag̱áa áwé tsá wé aas gutóonáx̱ yóot uwagút.
123	Tle du een kadukaa,
124	“It’s all yours.”
125	Ḵoon yóot uwa.át neildé.
126	Chʼu yéi wé áa yéi wootee; xʼoon táakw x̱ʼáanáx̱ sákwshé a x̱oo yéi wootee?
127	Tle yátxʼ
128	du yátxʼi.
129	Chʼa yákʼwde áwé
130	(yá aadé yanaḵéich yé ḵwá yaa ḵux̱wlig̱át.)
131	De yatx̱ kawdligéi
132	gwál sixteen
133	fifteen years áyú yéi duwasáakw Lingítch
134	yatx̱ kawdligéi.
135	De ḵux̱de ásgí wé tuditee.
136	Kʼé éeḵnáx̱ akung̱a.aag̱ú?
{Comment = Line 137 has ḵaxwliník instead of kax̱wliník.}
137	(A géit kax̱wlinik.)
{Page = 160}
138	Tléináx̱ áwé woogoot sʼé
139	aadáx̱
140	yá kúx̱de niyaadé.
141	Eeḵnáx̱ áwé awsikóo yú anax̱ haat uwagudi yé yú dáaḵnáx̱
142	yú shaa tʼéináx̱.
143	Ách áwé éeḵnax̱.aanáx̱ awsikóo áx̱ yaa kg̱wagúdi.
144	Ei-i-i-i-i-i! Yéi yaa nagut.
145	Yú Lituya Bay.
146	A kaanáx̱ gíwé x̱aanásʼ yéi awsinei.
147	Haanaanax̱.á áwé yéi duwasáakw
148	yá south niyaanax̱ á
149	Nagootkʼí á.
150	Gwáa!
151	Lingít du géide yaa nagút.
152	A daasheeyí ḵudzitee
153	yá du géide yaa nagúdi
154	tléil ḵu.aa wé x̱wsakú.
155	A yáanaa yéi koowáatʼ.
156	Tlax̱ du x̱áng̱aa yaa kagooséi áwé du toowúch kindachóon yawdzi.aa.
157	Gwáa,
158	té gwáawé gé.
159	Ách áwé yéi wduwasáa chʼu yáa yagiyeedé
160	Nagootkʼí.
161	Tle ách wududlisáa.
162	Ḵux̱ wudigút tle
163	tsu.
164	Aag̱áa gwál wáa sákwshé yéi kaawayáatʼ neilxʼ.
165	Gwál tsu dís shuwdag̱aaxeex.
166	Yáaxʼ áwé woosh kaadé yéi awsinei gíwé wé a x̱oot uwagudi
167	wé tináa,
168	daa sákwshé tsú aan,
169	á áwé du yátxʼich gag̱ayaayít áwé.
170	Yan has née áwé
171	g̱unéi has uwa.át
172	éeḵnáx̱.
{Page = 162}
173	Yaa s na.át.
174	A shákdé wé Tʼaayxʼaa gíwé áa daaḵ has uwa.át.
175	Gootʼá ḵwa sá kwshíwé?
176	Chʼa yeisú aadáx̱ daak yakw.uwaḵúx̱.
177	We x̱ʼaan chʼa yeisú x̱ʼaanx̱ sitee wé gán.
178	Áwé áa daak has uwa.át wé aan
179	tsu aan.
180	Chookaneidí áwé naakéede ḵuwa.óo.
181	A niyaadé ḵuwa.óo Kaagwaantaan.
{Comment = Line 162 has initial Ya instead of Yá.}
182	Yá Kaagwaantaan ḵu.aa áwé sdu íx̱tʼi ḵudzitee.
183	Á áwé át at shuwootéeych at sheeyí.
184	Tlʼanaxéedáḵwt áwé ooltaanch.
185	Yéi áwé ash waag̱í yatee.
186	Yá Tlʼanaxéedáḵw ḵu.aa áyá Auke Bay-dáx̱ áyá ḵuwdzitee.
187	A yakg̱wahéiyagu yáx̱ áwé ash tuwáa yatee; ha aadóoch sá wsiteen
188	hú áwé aan ḵáawux̱ sateex̱ín, wé Tlʼanaxéedáḵw.
189	Yéi áyá at shée nuch yá yéik.
190	Tlʼanaxéedáḵw yaa nagúdi.
191	“Yee gu.aa yáx̱ xʼwán,” yóo adaayaḵá du xwáaxʼu.
192	Chʼa yákʼwde áwé áa daak aawa.át.
193	Lingit diyáawu.
194	Aadé yoo x̱ʼadudli.átk; chush x̱ʼéináx̱ yoo s x̱ʼali.átk.
195	Áyá Chookaneidí
196	“háatkées” gíwé áa yux̱ wujixeex.
197	“Ixinaawú á,
198	ixinaawú, yee káa at xáshgu ḵu.oo
199	kóoshdaa ḵáaxʼw sáani.”
200	Yóo áwé ayawsiḵaa.
201	Kóoshdaa ḵáax̱ áwé aksanéek.
202	Tle yéi ayawsiḵaa du yátxʼi
203	“ixinaadé haa kdunáa.”
204	Ách áwé yéi at g̱adudlikóo
205	“chush keekaadáx̱ G̱unanaa aa kawduḵaayín.”
206	Yá Chookaneidí áwé yéi wdzigeet.
207	De áwu wé íx̱tʼ,
208	wé Kaagwaantaan íx̱tʼ.
{Page = 164}
209	Aag̱áa áwé
210	tsu yéi ḵuyaawaḵaa,
211	“Lingít áhé diyáanax̱.áwu.”
212	Tle du een kawduwaneek wé íx̱tʼ,
213	“Á áwé,
214	á áwé.”
215	Hasdu kaanáx̱ áwé kaa loowagooḵ.
216	“Gwaʼ! tináa gwáawé gé sdu jee.”
217	Aag̱áa áyá
218	akawlineek aadé yoo kawdiyayi yé.
219	Aag̱áa gíyás tle yaakwnáx̱
220	akaawa.aaḵw.
221	Áa yoo ḵuyaawagóo
222	hé Iḵhéeni.
223	Aag̱áa áyá yawduwadláḵwxʼ yá eeḵ.
224	Yáade ḵu.aa wé aan káaxʼuch.
225	Aan ḵáaxʼu jiyís yéi daa wduwanei.