Lebensborn e.V. (dosłownie Źródło życia; e.V. eingetragener Verein czyli stowarzyszenie zarejestrowane) założona przez SS w 1935 i wspierana przez państwo hitlerowskie organizacja mająca realizować cele eugeniki pozytywnej, czyli polepszenie dynamiki demograficznej oraz polepszenie jakości genetycznej populacji. W praktyce chodziło o zwiększenie liczby urodzin, a w szczególności urodzin dzieci szczególnie pożądanych przez rasistowskie państwo: czyli pochodzących od rodziców spełniających określone rasowe kryteria. Rodzinom należącym do programu Lebensborn zapewniał opiekę socjalną, konsultacje medyczne i bezpieczny poród. Opiekował się również kobietami, które mogły urodzić, były w ciąży lub już urodziły dzieci niemieckich żołnierzy, szczególnie jeśli byli to SS-mani. Niezamężnym matkom zapewniał domy opieki i dyskretny poród, a jeżeli chciały oddać dzieci, ich adopcję. Od 1939 Lebensborn organizował masowe porwania dzieci uznane za wartościowe rasowo. Porywano je na terenach okupowanych, głównie w Polsce i Norwegii.
Symbolem Lebensbornu był zgodnie z esesmańską ezoteryką run Algiz w interpretacji Guido von Lista, runy armańskie oznaczający życie. Termin Lebensrune pojawia się w niemieckiej mistyce już w latach 20. XX. i juź wkrótce powszechnie jest stosowany w symbolice nazistowskiej, np pojawia się na receptach, lekach, bywa również używany przed datą urodzenia w miejsce tradycyjnej gwiazdy.
Krzyż Honorowy Niemieckiej Matki (niem. Ehrenkreuz der Deutschen Mutter, w skrócie: Krzyż Matki, niem. Mutterkreuz) ustanowiony w 1938 za urodzenie 4 (brązowy), 6 (srebrny) lub 8 (złoty) dzieci.
Aborcja była dozwolona w przypadku niepełnosprawnych dzieci ale w innych przypadkach zabroniona i karana.
Lebensborn powstał 12 grudnia 1935 żeby przeciwdziałać spadającym wskaźnikom urodzeń w Niemczech i promować nazistowską eugenikę. Siedziba w Monachium. Początkowo było to jeden z urzędów SS zapewniający rodzinny program socjalny, ściśle podporządkowany doktrynie narodowo-socjalistycznej. Z czasem liczba zadań i osób włączanych do programu rosła, zaczęły powstawać ośrodki w innych krajach.
Kolejne zadania to:
- opieka i adopcja sierot po żołnierzach niemieckich, początkowo dotyczyło tylko SS-manów, w przypadkach zwykłych żołnierzy trudno było o zapewnienie dowodów na czystość rasową, szczególnie jeśli chodziło o cudzoziemki; z czasem kryteria uległy złagodzeniu i o przyjęciu do programu decydowały badania przeprowadzone przez lekarzy SS.
- zapewnienie opieki nad niezamężnymi kobietami w ciąży, jeżeli zarówno one jak i ich partnerzy spełniali kryteria rasowe; miały zagwarantowaną opiekę podczas ciąży, dyskretny poród i możliwość oddania dziecka.
- stworzenie możliwości spłodzenia dzieci przez żołnierzy SS w sposób zorganizowany, poza sformalizowanym związkiem, w specjalnych ośrodkach; Lebensborn zapewniał ośrodki dla kobiet, które chciały urodzić dziecko SS dla dobra ojczyzny; dzieci te potem były pod szczególną opieką SS
- na terenach okupowanych trwające od 1939 porwania dzieci spełniających kryteria rasowe
- wszystkim dzieciom będącym własnością SS, przejętym na mocy prawa, oddanym przez matki, czy porwanym Lebensborn zapewniał sierociniec i proces adopcyjny (preferowano rodziny SS), w przypadku dzieci starszych także szkołę z internatem
Częścią polityki eugenicznej bezpośrednio związanej z Lebensborn była promocja, wręcz przymuszanie SS-manów do możliwie wczesnego ożenku i spłodzenia jak największej liczby dzieci. Używano tu jako zachęty systemu nagród i kar finansowych. Promowano również przynależność do Lebensborn (i płacenie składek), dla oficerów SS przynależność była obowiązkiem służbowym.
Rozkaz Himmlera z 13 września 1936:
Lebensborn e.V. służy przywódcom SS w wyborze u adopcji odpowiednich dzieci, działa bezpośrednio na moje polecenie i jest częścią RUSHa, ma następujące zadania:
- Wspieranie rasowo, biologicznie i dziedzicznie wartościowych rodzin wielodzietnych
- Zapewnienie domu i opieki nad rasowo, biologicznie i dziedzicznie wartościowymi kobietami w ciąży, jeżeli po dokładnym przebadaniu rodzin zarówno ich jak i ich partnerów przez RuSHa mogą, jak to można ocenić, rasowo wartościowe dzieci
- Opiekę nad dziećmi
- Opiekę nad matkami dzieci
Dla wszystkich oficerów SS przynależność do Lebensborn jest obowiązkowa, podania muszą zostać złożone do 23 września 1936
W 1939 do stowarzyszenia Lebensborn należało 8 tys Niemców z czego 3,5 tys to byli oficerowie SS. Biuro Lebenspborn było częścią RuSHa do 1938, potem zostało przeniesione do Hauptamt Persönlicher Stab Reichsführer-SS (Osobisty Sztab Reichführera-SS), tzn bezpośrednio pod zarząd Himmlera. Szefami Lebensborn e. V. byli SS-Standartenführer Max Sollmann i SS-Oberführer Dr. Gregor Ebner.
Podczas procesów norymberskich odnaleziono bezpośrednie dowody porywania dzieci przez nazistowskie Niemcy na obszarach okupowanych w okresie 1939-45.
Początkowo było to urząd zajmujący się sprawami socjalnymi żon SS-manów. Prowadził ośrodki mające zapewnić bezpieczny poród i wspierać rodziny SS. Pomagał także niezamężnym matkom, zarówno tym które miały urodzić jak i tym które po porodzie wymagały pomocy, o ile zarówno matka jak i ojciec zostali uznani przez SS za rasowo wartościowych. Ok 60% matek należących do programu było niezamężne. Program umożliwiał im dyskretny poród poza domem, co uwalniało od ciężaru społecznego stygmatu. Jeżeli chciały oddać dziecko, program zapewniał także sierociniec i adopcję. W przypadku osób nienależących do SS o przyjęciu do programu decydowało badanie rodziców i dzieci przez lekarzy SS.
Pierwszy dom Lebensborn znany jako Heim Hochland otwarto w 1936 w Steinhöring, małej wiosce w pobliżu Monachium. Poza Niemcami pierwszy dom otwarto w Norwegii w 1941. Wiele z tych ośrodków było założonych w skonfiskowanych domach oraz byłych sierocińcach żydowskich. Działacze Ligii Niemieckich Dziewczyn byli instruowani by rekrutować młode dziewczyny mogące zostać żonami SS-manów i matkami rasowo wartościowych dzieci.
Lebensborn e. V. stworzył ośrodki w wielu krajach, działalność prowadził głównie w Niemczech Norwegii i krajach N-W Europy, oraz w Europie Wschodniej gł Polsce. W Norwegii zajmował się dziećmi urodzonymi ze związku z niemieckimi żołnierzami. We wschodniej Europie gł Polsce oprócz opieki nad matkami SS, zajmował się porywaniem dzieci i ich asymilacją w Niemczech.
Lebensborn e. V. miało lub planowało mieć placówki w następujących krajach (niektóre były zwykłymi biurami):
- Niemcy: 10
- Austria: 3
- Polska (General Government): 6 (8 jeżeli włączyć Szczecin i Połczyn Zdrój)
- Norwegia: 9
- Dania: 2a
- Francja: 1 (luty 1944 – sierpień 1944) – w Lamorlaye
- Belgia: 1 (marzec 1943 – wrzesień 1944) – w Wégimont, k Soumagne
- Holandia: 1
- Luksemburg: 1
Ok 8 tys dzieci zostało urodzonych w domach Lebensborn w Niemczech i ok 8-12 tys dzieci w Norwegii. Gdzie indziej liczby są znacznie mniejsze. W Norwegii dokonano ok 250 adopcji, w większości wypadków za zgodą matek, ale nie wszystkie były powiadomione, że ich dzieci zostaną wysłane do Niemiec. Po wojnie rząd norweski odzyskał większość z nich, oprócz 80 dzieci.
W 1939 naziści zaczęli porywać masowo dzieci z innych krajów, gł Jugosławii i Polski, oprócz tego z Rosji, Ukrainy, Czechosłowacji Rumunii, Łotwy i Norwegii do programu Lebensborn. Dzieci najczęściej były zabierane na oczach rodziców, poddawane były serii badań i rozdzielane na 3 grupy:
- wartościowe i przeznaczone do zintegrowania w społeczeństwie niemieckim
- akceptowalne
- niepożądane
Dzieci należące do ostatniej kategorii wywożono do obozów koncentracyjnych, gdzie były zabijane. Dzieci z pozostałych grup w wieku od 2 do 6 lat, umieszczano w programie adopcyjnym, w wieku 6 do 12 w niemieckich szkołach z internatem. Szkoły przydzielały im nowe, niemieckie dane personalne i uczyły je dumy z przynależności do Niemiec. Dzieci były zmuszane do zapomnienia o biologicznych rodzicach. Wymazywano wszelkie ślady ich przeszłości. Opierające się germanizacji były bite i jeśli ciągle stawiały opór były wysyłane do obozów koncentracyjnych.
W ramach akcji Heuaktion porwano do 50 tys dzieci. Inicjatywa Alfreda Rosenberga. Rozpoczęła się w ograniczonym zakresie w 1941 na terenach podbitej Rosji. Najwięcej dzieci porwano w 1944 na terenie Polski kiedy armia niemiecka się wycofywała.
W ramach wysiedleń Zamojszczyzny (GPO) porwano 30 tys dzieci, jak się ocenia kilkanaście tysięcy dzieci zaakceptowano do programu germanizacji. Udało się z tej liczby odzyskać 800 dzieci.
Pod koniec wojny zniszczono akta wszystkich dzieci porwanych przez Lebensborn. Dlatego trudno jest określić nawet przybliżoną liczbę porwanych dzieci. Rząd polski uważa, że z Polski porwano ok 10 tys dzieci, z czego udało się odzyskać 15%. Niektóre szacunki sięgają nawet 200 tys, Dirk Moses uważa liczbę 20 tys za najbardziej prawdopodobną.
Po wojnie proces o porywanie dzieci przez członków organizacji Lebensborn (United States of America v. Ulrich Greifelt, et al.) zakończył się uniewinnieniem. Z ok 10 tys przesiedlonych, cudzoziemskich dzieci znajdujących się w amerykańskiej strefie okupacyjnej tylko 340 należało do programu Lebensborn. Sąd uznał, że dowody winy oskarżonych są niewystarczające, że sam proces porywania dzieci na masową skalę miał miejsce, ale dokonywały tego osoby niezwiązane z Lebensborn. Dokładna liczba dzieci porwanych i przesiedlonych przez Lebensborn i inne podobne organizacje jest nie do ustalenia z powodu zniszczenia dokumentów.
Z akt procesowych:
The prosecution has failed to prove with the requisite certainty the participation of Lebensborn, and the defendants connected therewith in the kidnapping programme conducted by the Nazis. While the evidence has disclosed that thousands upon thousands of children were unquestionably kidnapped by other agencies or organisations and brought into Germany, the evidence has further disclosed that only a small percentage of the total number ever found their way into Lebensborn. And of this number only in isolated instances did Lebensborn take children who had a living parent. The majority of those children in any way connected with Lebensborn were orphans of ethnic Germans. Upon the evidence submitted, the defendant Sollmann is found not guilty on counts one and two of the indictment.
Po kapitulacji Niemiec prasa donosiła o dobrym stanie zdrowia dzieci: regularnie spędzały czas na dworze i były kąpane dwa razy dziennie. Wszystko z czym miały kontakt poddawane było dezynfekcji. Pielęgniarki dbały by dzieci zjadły wszystko co im dano. Do ostatnich dni wojny matki i dzieci w domach opieki miały zapewnione najlepszą opiekę; także jedzenie, którego wszystkim brakowało. Kiedy wojna się skończyła bardzo często miejscowe społeczności brały odwet na kobietach bijąc je, ścinając im włosy, i poniżając je w miejscach publicznych. Wiele z dzieci Lebensborn było urodzonych poza małżeństwem. Po wojnie zarówno matki jak i dzieci były obiektem społecznego ostracyzmu. W szczególnym stopniu dotyczyło do krajów okupowanych.
Najbardziej dotkliwe były prześladowania matek i dzieci Lebensborn w Norwegii, były powszechne i miały charakter systemowy. Dzieci były bite i gwałcone, państwo umieszczało je w szpitalach psychiatrycznych. Rząd usiłował deportować wszystkie osoby mające związek z programem Lebensborn do Niemiec, Brazylii i Australii, ale bez powodzenia. Ofiary tych prześladowań, grupa dzieci Lebensborn wytoczyła proces o współsprawstwo rządowi norweskiemu przed Europejskim Sądem Praw Człowieka, ale sprawa została oddalona. Rząd zaoferował każdej ofierze 8 tys funtów odszkodowania.
Szwecja po wojnie przyjęła pewną liczbę dzieci Lebensborn. najbardziej znanym przykłądem jest Anni-Frid Lyngstad, członkini grupy Abba. Jej ojcem był sierżant Wehrmachtu, a matką Norweżka. Żeby uciec przed prześladowaniami jej babcia po wojnie zabrała ją do Szwecji.
W listopadzie 2006 w Wernigerode (Niemcy), odbyło się spotkanie dzieci Lebensborn.
Inne kraje które miały kliniki Lebensborn: Francja, Holandia, Polska i Luksemburg.
Lebensborn pojawia się w popkulturze.
Filmy:
- "Zwei Leben" (2012)
- "Człowiek z wysokiego zamku" w serialu dwie pierwszoplanowe postacie to dzieci Lebensborn.
- "Król Olch" (1996) w reżyserii Volkera Schlöndorffa, główny bohater jest porywaczem chłopców, które później po weryfikacji rasowej są umieszczane w szkole wojskowej
Jednym z mitów dotyczących programu Lebensborn jest twierdzenie jakoby był instytucją legalizująca systemowy gwałt. Pierwszy raz taka teza pojawiła się w niemieckim piśmie Revue w latach 50. Nie ma żadnych dowodów, żeby tak było.
Natomiast prawdą jest, że w ramach programu promowano płodzenie dzieci niezależnie i poza związkami małżeńskimi, Jeszcze podczas wojny często pojawiały się pogłoski o anonimowych kontaktach ochotniczek z żołnierzami SS. Zostało to potwierdzone po wojnie.
Dokumentacja dotycząca działalności Lebensborn jest pod zarządem International Tracing Service i Bundesarchiv. Stowarzyszenie Verein kriegskind.de prowadzi działalność badawczą w tej dziedzinie.